- સોનું તપીને જ કંચન બને છે
સફળતાનો આનંદ શાશ્ર્વત રાખવા અને શક્તિઓમાં ચેતના લાવી વિકાસના માર્ગ પર પ્રવૃત્ત રાખવા જીવનમા અડચણો અને દુ:ખ હોવાં ખાસ જરૂરી છે. ઈતિહાસમાં જેટલા મહાપુરુષોનાં વર્ણન આવે છે તે બધાએ પોતાના જીવનમાં કષ્ટસાધ્ય દુ:ખ, ભયાનક આફતો સહન કરેલી છે. જો ઈસુ ખ્રિસ્તના જીવનમાંથી તેઓનું તપ અને વધ સ્થળ પર ચડવું એ બે ઘટનાઓ કાઢી લઈએ તો તેઓ માત્ર એક સામાન્ય ધર્મોપદેશક જ રહી જાય. રાણા પ્રતાપ, શિવાજી, દધીચિ, હરિશ્ચંદ્ર, પ્રહ્લાદ, લેનિન, ગાંધીજી, સરદાર પટેલ, વગેરે મહાપુરુષ બનાવવાનો યશ તેઓની સહનશીલતાને જ આપવો પડે.જો તેઓએ ડગલે અને પગલે દુ:ખો સહન કરવાનું કે મુસીબતોનો સામનો કરવાનું સ્વીકાર્યું જ ન હોત તો તેઓ સામાન્ય કક્ષાની વ્યક્તિઓ જ રહી ગઈ હોત,મહાપુરુષ બન્યા જ ન હોત.
આકાંક્ષા, સભાનતા અને પરિશ્રમથી ગમે તેવાં કષ્ટદાયક કામ પણ પાર પડી શકે છે, છતાં એમ કહી ન શકાય કે આવાં કાર્યો તાત્કાલિક અથવા કોઈ જોખમ ઉઠાવ્યા વિના સફળ થઈ જાય. પરમાત્મા વારંવાર પરીક્ષા લઈ માનવીની યોગ્યતા અયોગ્યતા ચકાસતા હોય છે. શાળાઓમાં ત્રિમાસિક, છમાસિક તથા નવમાસિક પરીક્ષાઓ લેવાય છે. તેના પછી વાર્ષિક પરીક્ષા લેવામાં આવે છે. જે આ વાર્ષિક પરીક્ષામાં પાસ થાય તેને જ આગળના વર્ષમાં જવા દેવાય છે. આવી આશરે પંદર મોટી પરીક્ષાઓ,પંદર ધોરણ પાસ કરીએ ત્યારે સ્નાતકની પદવી મળે છે, સફળતાની પદવી મળે છે. સફળતાના સ્નાતક બનવા પણ માનવીએ કેટલાં જોખમ, દુ:ખો, કષ્ટો, મુશ્કેલીઓ, પ્રતિકૂળ સંજોગો જેવી પરીક્ષાઓ આપવી પડે છે.જેઓ આમાં પાસ થાય છે તેઓ આગળ વધે છે, મનવાંછિત સફળતાનો રસાસ્વાદ માણે છે. જેઓ આવી પરીક્ષાઓથી ગભરાઈ જાય છે, પરીક્ષા પાસ કરવા પ્રયત્ન નથી કરતા, તેઓ ઉન્નતિના શિખરે પહોંચી શકતા નથી, ઈચ્છિત સિદ્ધિ મેળવી શકતા નથી.
સફળતાનો માર્ગ ધીમે ધીમે તબક્કાઓમાં પાર કરવો પડે છે, અડચણો સાથે લડતો, અથડાતો, કુટાતો, ઠોકરો ખાતો માનવી પોતાના મનોરથ પૂરા કરી શકે છે.સાઈકલ ચલાવતાં શીખનાર જાણે છે કે શીખતાં શીખતાં કેટલીયે વાર નીચે પડવું પડશે.તરવૈયા જાણે છે કે પાણીમાં પગ મૂક્યાં જ તરવૈયા બની જવાતું નથી. કોઈ વાર બીજા મુશ્કેલીઓ ઊભી કરે છે, કોઈ વાર અનાયાસે દૈવી પ્રકોપ દ્વારા મુશ્કેલીમાં મૂકાવું પડે છે. કોઈક વાર માનવી પોતાની જ ભૂલનો ભોગ બને છે. પોતાની બેદરકારી કે બીજાની ભૂલના કારણે પણ નિષ્ફળ જવાય છે.પોતાની ભૂલો સુધારવા પ્રયત્ન તો થાય છે, પણ જૂના અભ્યાસના કારણે ફરી વાર તે દોષ, ભૂલો ઊભરાઈ જાય છે અને તે કર્યું કારવ્યું ધૂળમાં મેળવી દે છે.કેટલીયે વાર પ્રયત્ન કરતા રહેવા છતાં, જ્યારે આપણા સ્વભાવ કે અનુભવને સુધારવામાં નિષ્ફળ જઈએ છીએ ત્યારે ઘણી નિરાશા વ્યાપી જાય છે અને સાવ નિરાશ થઈને પ્રયત્નો છોડી દઈએ છીએ. આપણો સ્વભાવ સુધારવા, બદલવા પૂરી શક્તિથી પ્રયત્ન તો કરવો જોઈએ, પણ એવી આશા ન રાખવી જોઈએ કે બે-ચાર દિવસમાં જ સંપૂર્ણ સુધરી જઈશું. સ્વભાવનું બદલાવું ધીમે ધીમે અને લાંબા ગાળે થાય છે. કોઈ ખરાબ સ્વભાવ દૂર કરવા અને એકાદ સારો ગુણ ગ્રહણ કરવા માટે ઘણા સમય સુધી પ્રયત્ન કરવો પડે છે. આ પ્રયત્ન ધીરજ અને દઢતા સાથે, ઉત્સાહ અને આશા સાથે કરવો જોઈએ અને વચ્ચે જ્યારે જ્યારે ભૂલ પડે કે કોઈ ઓટ આવે ત્યારે વધુ સાવધાન, વધુ જાગૃત થઈ આગળ ચેતીને ચાલવાનો નિશ્ચય કરવો જોઈએ.દોરડું વારંવાર પથ્થર પર ઘસાય છે અને પથ્થર જેવા કઠણ પદાર્થ પર પણ કાપા પાડી દે છે તો પછી આપણા દોષ-દુર્ગુણો આપણે બદલી ન શકીએ એ કેમ બને? મારાથી રોજ ભૂલો થાય છે અને શિક્ષક રોજ મને શિક્ષા કરે છે એવું માની કોઈ વિદ્યાર્થી ભણવાનું છોડી દેતો નથી. ભૂલો કરતાં કરતાં પણ વિદ્યાર્થી ભણવાનું સતત ચાલુ જ રાખે છે, ભૂલો સુધારે છે અને સફળતા મેળવે છે. પરીક્ષામાં કોઈ વિદ્યાર્થીને જ્યારે 80% ગુણ મળે છે ત્યારે તે અનહદ આનંદ મેળવે છે, પ્રથમ નંબર મળે છે અને બધા તેની ભરપૂર પ્રશંસા કરે છે. આ વિદ્યાર્થીએ 20% પ્રશ્નોના જવાબ સાવ ખોટા આપ્યા છે. જેટલા પ્રશ્નના જવાબ ખોટા આપ્યા છે તે બધા પ્રશ્નો બાબતે તો તે મૂર્ખ, બેદરકાર, દોષી અને નિષ્ફળ છે. આટલા દોષ, ભૂલો હોવા છતાં ન તો તે વિદ્યાર્થી નિરાશ થાય છે, ન તો કોઈ તેની ટીકા કે નિંદા કરે છે, કારણ કે તેણે ભૂલની સરખામણીમાં ચોકસાઈ અને સચોટતાનો વધારે પરિચય આપ્યો છે અને સફળતા-નિષ્ફળતામાં, સફળતાનું પલ્લું ઘણું વધારે નમાવ્યું છે. આટલી સફળતા હંમેશાં પ્રશંસનીય છે. એટલા માટે 35 ટકા ગુણ મેળવનારને કે ક્યાંક પ0 ટકા ગુણ કે ક્યાંક 60 ટકા ગુણ મેળવનારને પાસ સમજવામાં આવે છે. તેને શાબાશી મળે છે અને તેની પ્રશંસા થાય છે. આપણે આ વિદ્યાર્થીઓ પાસેથી શિક્ષણ મેળવવું જોઈએ. નાનાં બાળકો નિષ્ફળતાથી ડરતા નથી,નાહિંમત થતાં નથી; નિરાશ, અસ્થિર કે અધીરા થતાં નથી કે હાર પણ કબૂલતાં નથી. આને બદલે નાની નાની નિષ્ફળતાઓની અવગણના કરી, તેમાંથી બોધપાઠ લઈ કાર્યક્રમ ચાલુ રાખે છે અને છેવટે સફળતા મેળવે છે.
