- ભારતીય સિનેમામાં તેમના યોગદાન માટે 1976માં પદ્મશ્રી અને 1991માં પદ્મ ભૂષણથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.
શ્યામ બેનેગલ એક એવા સિનેમેટિક સ્વપ્નદ્રષ્ટા જેમણે ભારતના સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક વર્ણનોની જટિલ ટેપેસ્ટ્રીને સંવેદનશીલતા અને સિનેમેટિક દીપ્તિ સાથે વણાવી છે. તેવા ન્યુ વેવ સિનેમાના મશાલધારક શ્યામ બેનેગલના નિધનથી સમગ્ર ફિલ્મ જગતમાં શોકની લાગણી ફેલાઈ ગઈ હતી. તેમજ પદ્મશ્રી અને પદ્મ ભૂષણથી સન્માનિત, બેનેગલનું ભારતીય સિનેમામાં યોગદાન અજોડ છે.
18 રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો સાથે, તેઓ તેમની વાસ્તવિક વાર્તા કહેવાની અને સમજદાર સામાજિક ટિપ્પણી માટે જાણીતા હતા, જેણે તેમના કામને મુખ્ય પ્રવાહના સિનેમાથી અલગ રાખ્યું હતું. તેમનું મૃત્યુ ફિલ્મ નિર્માણમાં એક અગ્રણી યુગનો અંત દર્શાવે છે.
તાજેતરમાં 14 ડિસેમ્બરે, સમગ્ર કુળ શ્યામ બાબુના 90મા જન્મદિવસની ઉજવણી કરવા માટે એકત્ર થયું હતું. એવા બેનેગલને ભારતીય સિનેમામાં તેમના યોગદાન માટે શ્યામબાબુને ભારત સરકારે 1976માં પદ્મશ્રી અને 1991માં પદ્મ ભૂષણથી નવાજ્યા હતા. તેમને 8 વખત નેશનલ એવોર્ડ મળ્યો હતો. જ્યારે 2005માં તેમને ભારતીય સિનેમાનો સર્વોચ્ચ પુરસ્કાર એવો ‘દાદાસાહેબ ફાળકે’ એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો. તે શ્યામ બાબુ જ હતા જેમણે શબાના આઝમી, નસીરુદ્દીન શાહ, સ્મિતા પાટિલ અને ઓમ પુરી સહિતના શ્રેષ્ઠ કુદરતી કલાકારોની આખી પેઢીને શોધી અને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું, જેમણે 1974 માં ‘અંકુર’ સાથે સમાંતર સિનેમા ચળવળને જન્મ આપ્યો હતો..
શ્યામ બેનેગલે ગુજરાતી ફિલ્મથી પોતાની કારકિર્દીની કરી શરૂઆત
14 ડિસેમ્બર 1934ના રોજ હૈદરાબાદના મિડલક્લાસ પરિવારમાં જન્મેલા શ્યામ બેનેગલે પોતાની પહેલી ડૉક્યુમેન્ટરી ફિલ્મ ગુજરાતી ભાષામાં ‘ઘેરબેઠાં ગંગા’ (1962) નામે બનાવેલી. તેઓ પ્રખ્યાત અભિનેતા અને ફિલ્મ મેકર ગુરુ દત્તના પિતરાઈ ભાઈ થતા હતા. શ્યામબાબુના પિતાને સ્ટિલ ફોટોગ્રાફીનો શોખ હતો. શ્યામ પણ અવારનવાર બાળકોના ફોટોગ્રાફ્સ લેતા હતા. અર્થશાસ્ત્રમાં M.A આ કર્યા પછી તેમણે ફોટોગ્રાફી કરવાનું શરૂ કર્યું. પોતાની પહેલી ફિલ્મ ‘અંકુર’ બનાવતાં પહેલાં તેમણે એડ એજન્સીઓ માટે ઘણી એડ ફિલ્મો બનાવી હતી. ફિલ્મો અને એડફિલ્મો બનાવતાં પહેલાં શ્યામબાબુ કોપી રાઈટર તરીકે કામ કરતા હતા.
તેમણે ‘અંકુર’ (1974)થી પોતાની ફીચર ફિલ્મો બનાવવાની કરિયરની શરૂઆત કરી હતી. જેણે સમાંતર સિનેમાની ચલાવને જન્મ આપ્યો અને સિનેમાને એક નવીજ દિશા બતાવી હતી. આ ઉપરાંત નિશાંત (1975), મંથન (1976), ભૂમિકા (1977), મામ્મો (1994), સરદારી બેગમ (1996), અને ઝુબેદા (2001) જેવી આઇકોનિક ફિલ્મોના દિગ્દર્શન માટે પ્રખ્યાત હતા . તેમના કાર્યને તેના ઊંડા સામાજિક ભાષ્ય અને ભારતીય સમાજના વાસ્તવિક ચિત્રણ માટે ઉજવવામાં આવ્યું હતું. તેમની આવી ફિલ્મો થી તેમણે ભારતીય સમાંતર સિનેમામાં એક નવી જ લહેર લાવી દીધી અને તેમને એક દમદાર સર્જક તરીકે પ્રસ્થાપિત કરી દીધા.
તેમના નિધન પર કેટલાક સેલિબ્રિટીઓએ તેમને આપી શ્રદ્ધાંજલિ…
ત્યારે તેમના નિધન પર ફિલ્મ નિર્માતા શેખર કપૂરે પોસ્ટ કર્યું હતું કે, “તેમણે ‘ધ ન્યૂ વેવ’ સિનેમા બનાવ્યું. શ્યામ બેનેગલને હંમેશા એવા માણસ તરીકે યાદ કરવામાં આવશે જેણે અંકુર, મંથન અને અન્ય અસંખ્ય ફિલ્મો સાથે ભારતીય સિનેમાની દિશા બદલી નાખી. તેણે શબાના જેવા મહાન કલાકારોમાંથી સ્ટાર્સ બનાવ્યા. મારા મિત્ર અને માર્ગદર્શક આઝમી અને સ્મિતા પાટીલને વિદાય.
તો અભિનેતા મનોજ બાજપેયી કે જેમની કારકિર્દી ‘ઝુબેદા’માં તેમના રાજકુમારના અભિનયથી બાપ્તિસ્મા પામી હતી, તેણે શોક વ્યક્ત શ્યામ બેનેગલને ભારતીય સિનેમા માટે હૃદયદ્રાવક ખોટ ગણાવી હતી. શ્યામ બેનેગલ માત્ર એક દંતકથા જ નહોતા, તેઓ એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા હતા જેમણે વાર્તા કહેવાની અને પેઢીઓને પ્રેરણા આપી હતી”. અભિનેતા-ગાયિકા ઇલા અરુણે કહ્યું, “મને લાગે છે કે મેં મારા પિતાને ગુમાવ્યા છે. આ એક સુવર્ણ સિનેમેટિક યુગનો અંત છે.”
આ ઉપરાંત ફિલ્મ નિર્માતા મહેશ ભટ્ટે જણાવ્યું હતું કે, “શ્યામ બેનેગલ ભારતીય સિનેમાના દિગ્ગજ હતા. તેમણે ઢોંગ કર્યા વિના વાર્તાઓ કહી તે કાચી અને વાસ્તવિક હતી, સામાન્ય લોકોના સંઘર્ષ વિશે. તેમની ફિલ્મોમાં કળા અને દૃઢતા હતી. તેમણે ભારતીય સિનેમાને બદલી નાખ્યું, અવાજથી નહીં, પરંતુ હેતુ થી.” ફિલ્મ નિર્માતા સુધીર મિશ્રાએ જણાવ્યું હતું કે, “તેમની ફિલ્મોમાં વિલાપ હતો અને અમે શક્ય તેટલી શ્રેષ્ઠ દુનિયામાં જીવતા ન હતા તે અંગે ઉદાસી હતી તે વિશે ઘણા લોકો વાત કરતા નથી.”
તો કેટલાક રાષ્ટ્રીય નેતાઓ એ પણ આપી શ્રધાંજલિ:
શોક વ્યક્ત કરતા, રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ શેર કર્યું કે તે “ભારતીય સિનેમા અને ટેલિવિઝનના ગૌરવપૂર્ણ અધ્યાયનો અંત” છે. X ને લઈ, તેણીએ લખ્યું – “તેમના અસાધારણ યોગદાનને દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ અને પદ્મ ભૂષણ સહિત અસંખ્ય પુરસ્કારોના રૂપમાં માન્યતા આપવામાં આવી. તેમના પરિવારના સભ્યો અને તેમના અસંખ્ય પ્રશંસકો પ્રત્યે મારી સંવેદના.” વધુમાં તેઓએ જણાવ્યું હતું કે શ્યામ બેનેગલના નિધનથી ભારતીય સિનેમા અને ટેલિવિઝનના એક ભવ્ય અધ્યાયનો અંત આવ્યો છે. તેણે એક નવા પ્રકારનું સિનેમા શરૂ કર્યું અને અનેક ક્લાસિક્સની રચના કરી. એક સાચી સંસ્થા, તેણે ઘણા કલાકારો અને કલાકારોને તૈયાર કર્યા. તેમના અસાધારણ યોગદાનને માન્યતા આપવામાં આવી હતી…
The passing of Shri Shyam Benegal marks the end of a glorious chapter of Indian cinema and television. He started a new kind of cinema and crafted several classics. A veritable institution, he groomed many actors and artists. His extraordinary contribution was recognised in the…
— President of India (@rashtrapatibhvn) December 23, 2024
તો પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ આ સમાચાર મળતાં તેઓ કેટલાં દુ:ખી છે એમ કહીને દિલથી દુઃખ વ્યક્ત કરતા તેમણે શેર કર્યું કે શ્યામ બેનેગલની વાર્તા કહેવાની ભારતીય સિનેમા પર ઊંડી અસર પડી છે. “તેમના કાર્યો જીવનના વિવિધ ક્ષેત્રોના લોકો દ્વારા વખાણવામાં આવશે. તેમના પરિવાર અને પ્રશંસકો પ્રત્યે સંવેદના,” તેમણે એક X પોસ્ટમાં લખ્યું. શ્યામ બેનેગલ જીના અવસાનથી ખૂબ જ દુઃખ થયું, જેમની વાર્તા કહેવાની ભારતીય સિનેમા પર ઊંડી અસર પડી. તેમના કાર્યોને જીવનના વિવિધ ક્ષેત્રના લોકો દ્વારા વખાણવામાં આવશે. તેમના પરિવાર અને પ્રશંસકો પ્રત્યે સંવેદના. ઓમ શાંતિ….
Deeply saddened by the passing of Shri Shyam Benegal Ji, whose storytelling had a profound impact on Indian cinema. His works will continue to be admired by people from different walks of life. Condolences to his family and admirers. Om Shanti.
— Narendra Modi (@narendramodi) December 23, 2024
આ ઉપરાંત પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જીએ પણ પોસ્ટ સાથે તેમને અંતિમ શ્રદ્ધાંજલિ પાઠવી હતી જેમાં લખ્યું હતું – “અમારા પ્રતિષ્ઠિત ફિલ્મ નિર્માતા શ્યામ બેનેગલના અવસાનથી દુઃખી. ભારતીય સમાંતર સિનેમાનો આધારસ્તંભ, તે બધા જ જાણકારો દ્વારા પ્રેમ અને પ્રશંસક હતા. તેમના પરિવાર, મિત્રો અને અનુયાયીઓ પ્રત્યે મારી સંવેદના. અમારા પ્રતિષ્ઠિત ફિલ્મ નિર્માતા શ્યામ બેનેગલના નિધનથી દુઃખી. ભારતીય સમાંતર સિનેમાનો આધારસ્તંભ, તે બધા જ જાણકારો દ્વારા પ્રેમ અને પ્રશંસક હતા. તેમના પરિવાર, મિત્રો અને અનુયાયીઓ પ્રત્યે મારી સંવેદના….
Saddened by the demise of our iconic filmmaker Shyam Benegal. A pillar of Indian parallel cinema, he was loved and admired by all connoisseurs.
My condolences to his family, friends and followers.
— Mamata Banerjee (@MamataOfficial) December 23, 2024
આ સાથે કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીએ પણ શોક વ્યક્ત કરતા જણાવ્યું હતું કે, “સિનેમામાં તેમનો વારસો અને સામાજિક મુદ્દાઓ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા પેઢીઓને પ્રેરણા આપશે. વિશ્વભરના તેમના પ્રિયજનો અને પ્રશંસકો માટે હૃદયપૂર્વકની સંવેદના,” રાહુલે X પરની પોસ્ટમાં જણાવ્યું હતું. શ્યામ બેનેગલ જીના નિધનથી દુઃખી છું, એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા ફિલ્મ નિર્માતા જેમણે ભારતની વાર્તાઓને ઊંડાણ અને સંવેદનશીલતા સાથે જીવંત કરી હતી. સિનેમામાં તેમનો વારસો અને સામાજિક મુદ્દાઓ પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા પેઢીઓને પ્રેરણા આપશે. વિશ્વભરના તેમના પ્રિયજનો અને પ્રશંસકોને હૃદયપૂર્વક સંવેદના….
Saddened by the passing of Shyam Benegal ji, a visionary filmmaker who brought India’s stories to life with depth and sensitivity.
His legacy in cinema and commitment to social issues will inspire generations. Heartfelt condolences to his loved ones and admirers worldwide. pic.twitter.com/J6ARdNiVNV
— Rahul Gandhi (@RahulGandhi) December 23, 2024
તેમજ વાયનાડના સાંસદ પ્રિયંકા ગાંધીએ દિવંગત સ્ટારને સાચા ચેમ્પિયન ગણાવ્યા અને લખ્યું – “નિશાંતની સંવેદનશીલતા, મંથનનો સંદેશ અને ભારત એક ખોજની ફિલસૂફી – તેમની દરેક રચના એક પ્રેરણા છે. આજે સિનેમામાં જાહેર અવાજના યુગનો અંત આવ્યો છે. સંઘર્ષ અને જીવનમાં પરિવર્તનની વાર્તાઓ સ્ક્રીન પર રજૂ કરી. તેમજ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, ‘નિશાંત’ની સંવેદનશીલતા, ‘મંથન’નો સંદેશ અને ‘ભારત એક ખોજ’ની ફિલસૂફી – તેમની દરેક રચના પ્રેરણારૂપ છે. કલા દ્વારા સમાજ અને સમય સાથે સંવાદ કરનારા તેઓ સાચા સાથી હતા.
श्याम बेनेगल जी ने भारतीय समाज के संताप, संघर्ष और बदलाव की कहानियों को परदे पर जीवंत किया।
‘निशांत’ की संवेदनशीलता, ‘मंथन’ का संदेश, और ‘भारत एक खोज’ का दर्शन – उनकी हरेक रचना एक प्रेरणा है। वो कला के जरिए समाज और समय से संवाद करने वाले सच्चे हमराही थे। आज सिनेमा में जनता की… pic.twitter.com/lvDqaZ7BjV
— Priyanka Gandhi Vadra (@priyankagandhi) December 23, 2024
