મહાકુંભ 2025: સંગમ શહેર પ્રયાગરાજમાં 13 જાન્યુઆરીથી 26 ફેબ્રુઆરી સુધી વર્ષ 2025માં કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવશે, જે એક મહાકુંભ છે. ચાલો જાણીએ, કુંભ અને મહાકુંભમાં શું તફાવત છે? એ પણ જાણવી કે શા માટે, ક્યારે અને ક્યાં આયોજન કરવામાં આવે છે?
દર 12 વર્ષે એક જગ્યાએ યોજાતો કુંભ મેળો માત્ર એક ધાર્મિક પ્રસંગ નથી, પરંતુ તે ભારતીય સભ્યતા અને સંસ્કૃતિની જીવંતતાનું પ્રતિક છે. કુંભ મેળાનું સતત અને અવિરત સંગઠન સનાતન ધર્મની શાશ્વતતા જાહેર કરે છે. આ કારણે જ યુનેસ્કોએ 2017માં આ મેળાને “માનવતાના અમૂર્ત સાંસ્કૃતિક વારસા”ની યાદીમાં સામેલ કર્યો છે, જેણે કુંભ મેળાની આંતરરાષ્ટ્રીય માન્યતામાં વધારો કર્યો છે. ચાલો જાણીએ, કુંભ અને મહાકુંભમાં શું તફાવત છે? એ પણ જાણો કે શા માટે, ક્યારે અને ક્યાં આયોજન કરવામાં આવે છે?
કુંભ અને મહાકુંભ વચ્ચે શું તફાવત છે
હિન્દુ ધર્મની માન્યતાઓ અનુસાર, કુંભ મેળો હિન્દુ ધર્મનો સૌથી મોટો ધાર્મિક મેળાવડો છે, જેનું આયોજન ઉજ્જૈન, નાસિક, હરિદ્વાર અને પ્રયાગરાજમાં થાય છે. કુંભ મેળો દર 12 વર્ષે એક જગ્યાએ યોજાય છે. આમ આ 4 પવિત્ર સ્થળો પર દર 3 વર્ષે આ મેળો ભરાય છે. તેને ‘પૂર્ણ કુંભ’ કહેવામાં આવતું હતું અને સામાન્ય રીતે તેને ‘કુંભ મેળો’ કહેવામાં આવે છે.
ધાર્મિક ગ્રંથો અનુસાર, જ્યારે કુલ 12 પૂર્ણ કુંભ મેળાઓનું આયોજન કરવામાં આવે છે, ત્યારે એક ‘મહા કુંભ’નું આયોજન કરવામાં આવે છે એટલે કે દર 144 વર્ષે મહા કુંભનું આયોજન કરવામાં આવે છે. વર્ષ 2025 માં, તેનું આયોજન સંગમ શહેર પ્રયાગરાજમાં 13 જાન્યુઆરીથી 26 ફેબ્રુઆરી સુધી કરવામાં આવશે.
કુંભ મેળો શા માટે યોજાય છે
કુંભ મેળાની પાછળ એક પૌરાણિક કથા છે, જે ક્ષીરસાગરના મંથનમાંથી મેળવેલા અમૃત પાત્ર સાથે સંબંધિત છે. કહેવાય છે કે અમૃતના વાસણને લઈને દેવતાઓ અને દાનવો વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું. અમૃત કલશને રાક્ષસોના હાથમાં ન પડે તે માટે દેવરાજ ઈન્દ્રનો પુત્ર જયંત કલશ લઈને ભાગવા લાગ્યો. દેવો અને દાનવોએ તેમનો પીછો કર્યો. જયંતે પૃથ્વી પર 4 જગ્યાએ આરામ કર્યો. એવું માનવામાં આવે છે કે તે સમય દરમિયાન તે જ્યાં પણ રોકાયા હતા ત્યાં અમૃતના કેટલાક ટીપાં પૃથ્વી પર પડ્યા હતા અને આ ટીપાં જ્યાં પડ્યાં તે ચાર સ્થાનો હરિદ્વાર, પ્રયાગ, ઉજ્જૈન અને નાસિક છે. તેથી આ સ્થાનોને પવિત્ર માનવામાં આવે છે અને અહીં કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
કુંભ મેળો દર 12 વર્ષે જ શા માટે યોજાય છે
દર 12 વર્ષે કુંભ મેળો કેમ થાય છે તેનો જવાબ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં છુપાયેલો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવરાજ ઇન્દ્રનો પુત્ર જયંત 12 દિવસ સુધી અમૃત કલશ સાથે ભ્રમણ કરતા હતા. આ સમય દરમિયાન તેઓ હરિદ્વાર, પ્રયાગ, ઉજ્જૈન અને નાસિકમાં 3-3 દિવસના અંતરે રોકાયા હતા. દેવતાઓના 12 દિવસ આપણા મનુષ્યોના 12 વર્ષ સમાન છે, એટલે કે જ્યારે દેવતાઓની દુનિયામાં 12 દિવસ પસાર થાય છે, ત્યારે પૃથ્વી પર 12 વર્ષ પસાર થાય છે. તેથી, દર 12 વર્ષે તે જ સ્થળે કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
કુંભ મેળો ક્યારે અને ક્યાં યોજાય છે
કુંભ મેળો ક્યારે અને ક્યાં ભરાય છે તેનું રહસ્ય જ્યોતિષના રહસ્યોમાં છુપાયેલું છે. કુંભ મેળાનો સમય ગ્રહોની સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. જ્યારે સૂર્ય અને ગુરુ ગ્રહો અમુક રાશિઓ અને નક્ષત્રોમાં હોય છે, ત્યારે કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
હરિદ્વારઃ જ્યારે સૂર્ય મેષ રાશિમાં હોય છે અને ગુરુ કુંભ રાશિમાં હોય છે ત્યારે હરિદ્વારમાં કુંભ મેળો ભરાય છે.
પ્રયાગરાજઃ જ્યારે ગુરુ વૃષભ રાશિમાં હોય છે અને સૂર્ય મકર રાશિમાં હોય છે ત્યારે પ્રયાગરાજમાં કુંભ મેળો ભરાય છે.
ઉજ્જૈનઃ સૂર્ય અને ગુરુ બંને વૃશ્ચિક રાશિમાં હોય ત્યારે કુંભ મેળો ઉજ્જૈનમાં થાય છે.
નાસિક: નાસિકમાં કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે જ્યારે ગુરુ અને સૂર્ય સિંહ રાશિમાં સ્થિત છે. તેથી જ તેને સિંહસ્થ કુંભ કહેવામાં આવે છે. તમને જણાવી દઈએ કે સિંહ રાશિનાં સ્વામી સૂર્ય ભગવાન છે.
કુંભ મેળાનું આયોજન દરેક સ્થળે 12 વર્ષમાં એકવાર થાય છે, પરંતુ હરિદ્વાર અને પ્રયાગમાં પણ દર છઠ્ઠા વર્ષે અર્ધ-કુંભનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
કુંભ મેળો કઈ નદીઓના કિનારે ભરાય છે
કુંભ મેળો એ વિશ્વનો સૌથી મોટો ધાર્મિક મેળાવડો છે, જેનું આયોજન ભારતની ચાર પવિત્ર નદીઓના કિનારે થાય છે. આ છે:
ગંગા: હરિદ્વારમાં ગંગા નદીના કિનારે કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.ગંગા યમુના અને સરસ્વતી સંગમઃ પ્રયાગરાજમાં કુંભનું આયોજન ગંગા, યમુના અને સુપ્રસિદ્ધ સરસ્વતી નદીના સંગમના કિનારે કરવામાં આવે છે. મહાકુંભનું આયોજન દર વર્ષે પ્રયાગરાજમાં જ થવાનું છે.
ગોદાવરીઃ નાસિકમાં કુંભ મેળો ગોદાવરી નદીના કિનારે યોજાય છે. ગોદાવરીને ‘દક્ષિણ ભારતની ગંગા’ પણ કહેવામાં આવે છે.
શિપ્રા: ઉજ્જૈનમાં કુંભનું આયોજન કરવા માટેનું સ્થળ શિપ્રા અથવા ક્ષિપ્રા નદીનો કિનારો છે. શિપ્રા નદીનો સંબંધ ભગવાન શિવ સાથે છે.
અસ્વીકરણ : ‘આ લેખમાં આપવામાં આવેલી માહિતી/સામગ્રી/ગણતરીઓની અધિકૃતતા અથવા વિશ્વસનીયતાની ખાતરી આપવામાં આવતી નથી. આ માહિતી માહિતી/જ્યોતિષીઓ/પંચાંગ/ઉપદેશ/ધાર્મિક માન્યતાઓ/શાસ્ત્રોના વિવિધ માધ્યમોમાંથી સંકલિત કરવામાં આવી છે અને તમને મોકલવામાં આવી છે. અમારો ઉદ્દેશ્ય માત્ર માહિતી પહોંચાડવાનો છે, વાચક અથવા વપરાશકર્તાએ તેને માત્ર માહિતી તરીકે જ લેવી જોઈએ.
