દૂધ ઉત્પાદનમાં ગુજરાત દેશમાં ચોથા નંબરે

• આજે રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ
• ગુજરાતમાં માથાદીઠ દુધ ઉપલબ્ધતા પ્રતિદિન 291 ગ્રામ વધીને 670 ગ્રામ સુધી પહોંચી

દૂધની મહત્વતાને ઉજાગર કરવા, ભારતમાં દૂધ ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા અને ગ્રામીણ આજીવિકાને સમૃદ્ધ બનાવવા માટે દર વર્ષે તા. 26મી નવેમ્બરના રોજ રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. રાષ્ટ્રીય દૂધ દિવસ શ્વેત ક્રાંતિના પિતા ડો. વર્ગીસ કુરિયનની જન્મ જયંતી નિમિત્તે ઉજવવામાં આવે છે.

દૂધ એ માત્ર પોષણક્ષમ આહાર જ નહિ, પરંતુ ભારતના અનેક લોકો માટે આજીવિકાનું માધ્યમ બન્યું છે. ગ્રામીણ ભારતના અનેક નાગરીકો, ખાસ કરીને મહિલાઓ પશુપાલન વ્યવસાય પર નભે છે. પશુપાલન વ્યવસાય સાથે જોડાયેલા નાગરીકોની આવક વધારવા તેમજ પશુની દૂધ ઉત્પાદકતા વધારવા માટે વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીના દ્રષ્ટિવંત નેતૃત્વ હેઠળ ભારત સરકાર અને ગુજરાત સરકાર દ્વારા અનેકવિધ યોજનાઓ અમલમાં મૂકાઈ છે. પરિણામે આજે ભારત વિશ્વફલક પર મિલ્ક પ્રોડક્શન હબ બન્યું છે.

ગુજરાતની માથાદીઠ દૂધ ઉત્પાદકતામાં અભૂતપૂર્વ વધારો

ગુજરાતના દૂધ ઉત્પાદનમાં વધારો થતાં, રાજ્યમાં દૂધની માથાદીઠ ઉપલબ્ધતામાં પણ છેલ્લા 22 વર્ષ દરમિયાન અભૂતપૂર્વ વધારો જોવા મળ્યો છે. વર્ષ 2000-01માં ગુજરાતની માથાદીઠ દૂધની ઉપલબ્ધતા માત્ર 291 ગ્રામ પ્રતિ દિવસ હતી. વર્ષ 2022-23માં સમગ્ર દેશની માથાદીઠ દૂધની ઉપલબ્ધતા 459 ગ્રામ પ્રતિ દિવસ સુધી પહોંચી છે, ત્યારે ગુજરાતની માથાદીઠ દૂધ ઉત્પાદકતા 670 ગ્રામ પ્રતિ દિવસ થઇ છે.

ભારતના કુલ દૂધ ઉત્પાદનમાં ગુજરાતનું યોગદાન 7.49 ટકા

છેલ્લા 22 વર્ષ દરમિયાન સમગ્ર દેશના દૂધ ઉત્પાદનમાં સરેરાશ 8.46 ટકાનો વાર્ષિક વધારો નોંધાયો છે, જેની સામે આ સમયગાળા દરમિયાન ગુજરાતના દૂધ ઉત્પાદનમાં 119.63 લાખ મેટ્રિક ટન એટલે કે, સરેરાશ 10.23 ટકાનો વધારો જોવા મળ્યો છે. આજે ગુજરાત વાર્ષિક 172.80 લાખ મેટ્રિક ટન દૂધ ઉત્પાદન અને ભારતના કુલ દૂધ ઉત્પાદનમાં 7.49 ટકાના યોગદાન સાથે દેશમાં ચોથા ક્રમાંકે છે.

પશુપાલકો અને ગ્રાહકો વચ્ચે સેતુ બનતુ અમૂલ
ગુજરાતમાં પશુપાલકો અને ગ્રાહકો વચ્ચે અમૂલ ફેડરેશન સેતુરૂપ ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે. વર્ષ 1973માં માત્ર 6 સભ્ય સંઘો અને રૂ. 49 કરોડના ટર્નઓવર સાથે શરુ થયેલું અમૂલ ફેડરેશન હાલ ગુજરાતમાં 18 સભ્ય સંઘો ધરાવે છે. આ 18 સભ્ય સંઘોના માધ્યમથી અમૂલ ફેડરેશન પ્રતિદિન રાજ્યભરમાંથી 3 કરોડ લીટરથી પણ વધુ દૂધ એકત્રિત કરે છે. ગુજરાતમાંથી એકત્રિત કરેલા દૂધમાંથી વિવિધ પ્રોડક્ટ બનાવી અમૂલ તેનું ભારતભરમાં તેમજ 50 જેટલા વિવિધ દેશોમાં પણ વેચાણ કરી રહ્યું છે.

દૂધ ઉત્પાદકતા વધારવા ગુજરાત સરકારના પ્રયાસો

ગુજરાતને દેશનું ‘મિલ્ક કેપિટલ’ બનાવવા તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી અને હાલના વડાપ્રધાન  નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ હાથ ધરેલા અભિયાનને મુખ્યમંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્રભાઈ પટેલ સુપેરે આગળ ધપાવી રહ્યા છે.  પાટણ ખાતે સેક્સડ સીમેન લેબોરેટરી કાર્યરત કરવાનો નિર્ણય હિતકારી પૂરવાર થઇ રહ્યો છે. આ લેબમાં ઉત્પાદિત થતા સેક્સડ સીમેન ડોઝનાં ઉપયોગથી 90 ટકાથી વધુ પશુઓ સારી ઓલાદની વાછરડી-પાડીને જન્મ આપી રહ્યા હોવાથી રાજ્યની દૂધ ઉત્પાદકતામાં સતત વધારો થઇ રહ્યો છે. આટલું જ નહિ, પશુપાલન મંત્રી  રાઘવજી પટેલના માર્ગદર્શન હેઠળ રાજ્ય સરકારની સંસ્થાઓ ખાતે પશુઓમાં સેક્સડ સીમેન ડોઝથી કૃત્રિમ બીજદાન કરવા માટે હાલમાં લેવામાં આવતી ફી પણ રૂ. 300 થી ઘટાડીને રૂ. 50 કરવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે. આ ઉપરાંત ઇંનવિટ્રો ફર્ટીલાઇઝેશન અને એમ્બ્રીઓ ટ્રાન્સફર ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ઉચ્ચ આનુવંશિક ગુણવત્તા અને વધુ દૂધ ઉત્પાદન ધરાવતા માદા પશુઓ થકી વધુમાં વધુ પશુઓ બચ્ચાને જન્મ આપી શકે તે માટે સરકાર દ્વારા પશુઓમાં પણ આઇપીએફને પ્રોત્સાહન આપાઈ રહ્યું છે. પરંતુ તેમાં પશુપાલકને થતા આશરે રૂ. 25,000ના ખર્ચ સામે કેન્દ્ર સરકાર, ગુજરાત સરકાર, જિલ્લા સહકારી દૂધ ઉત્પાદક સંઘ તેમજ જીસીએમએમએફ દ્વારા કુલ મળી રૂ. 19,780 સહાય આપવામાં આવે છે. જેથી પશુપાલકો માત્ર રૂ. 5,000 ખર્ચીને પશુઓમાં આઇવીએફ કરાવી શકે.ગુજરાત સરકારે છેલ્લા 22 વર્ષમાં હાથ ધરેલા આવા અનેક પ્રયાસોના પરિણામે વર્ષ 2000-2001ની સરખામણીએ વર્ષ 2022-23માં દેશી ગાયની દૂધ ઉત્પાદકતામાં 57 ટકા, સંકર ગાયની દૂધ ઉત્પાદકતામાં 31 ટકા, ભેંશની દૂધ ઉત્પાદકતામાં 38 ટકા અને બકરીની દૂધ ઉત્પાદકતામાં સરેરાશ 51 ટકા જેટલો વધારો થયો છે.