હાઇપરસોનિક મિસાઈલ ભારત માટે ‘બ્રહ્માસ્ત્ર’ સાબિત થશે

• આ મિસાઇલ સૈન્યની ત્રણેય પાંખો માટે આશિર્વાદરૂપમિસાઇલનું પરીક્ષણ સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ

ભારતે તેની પ્રથમ લાંબા અંતરની હાઇપરસોનિક મિસાઇલનું સફળતાપૂર્વક ઉડાન-પરીક્ષણ કર્યું છે, જે લશ્કરી કૌશલ્યમાં એક મોટો વધારો છે જે દેશને એવા રાષ્ટ્રોના પસંદગીના જૂથમાં મૂકે છે કે જેઓ આવી “નિર્ણાયક અને અદ્યતન સૈન્ય તકનીકો” વિકસાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, એમ સંરક્ષણ પ્રધાન રાજનાથ સિંહે જણાવ્યું હતું.

હાયપરસોનિક મિસાઈલ અત્યંત ઝડપે પ્રહાર કરી શકે છે અને મોટાભાગની હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓને ટાળી શકે છે. સંરક્ષણ મંત્રાલયના એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, 16 નવેમ્બરના રોજ સાંજે 6.55 વાગ્યે ઓડિશાના દરિયાકાંઠે આવેલા ડો એપીજે અબ્દુલ કલામ દ્વીપ પરથી આ મિસાઇલનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું. 1,500-કિમીથી વધુની રેન્જ માટે વિવિધ પેલોડ વહન કરવા માટે રચાયેલ આ મિસાઈલને બહુવિધ ડોમેન્સમાં તૈનાત વિવિધ રેન્જ સિસ્ટમ્સ દ્વારા ટ્રેક કરવામાં આવી હતી.

વિશ્ર્વના દેશોની હાઇપરસોનિક શક્તિ

રશિયા અને ચીન પરમાણુ હથિયારો સાથે ઉપયોગ કરવા માટે એરોડાયનેમિકલી મેન્યુવરેબલ હાઇપરસોનિક શસ્ત્રો ડિઝાઇન કરવામાં યુએસ કરતા આગળ છે. યુક્રેનમાં ચાલી રહેલા યુદ્ધની વચ્ચે, રશિયાએ ફેબ્રુઆરીના પ્રથમ સપ્તાહમાં હાઇપરસોનિક ઝિર્કોન મિસાઇલથી કિવ પર હુમલો કર્યો હતો. ઝિર્કોનની રેન્જ 1,000 કિમી છે અને તે ધ્વનિ કરતા નવ ગણી ઝડપે પ્રવાસ કરે છે.

2022 માં, રશિયાએ યુક્રેન સામે કિંજલ જે ’ડેગર’ તરીકે પણ ઓળખાય છે તે હાઇપરસોનિક મિસાઇલો તૈનાત કરવાનો દાવો કર્યો હતો. રશિયન સંરક્ષણ મંત્રાલયના પ્રવક્તા ઇગોર કોનાશેન્કોવે જણાવ્યું હતું કે, “હાયપરસોનિક એરોબેલિસ્ટિક મિસાઇલો સાથેની કિંજલ એવિએશન મિસાઇલ સિસ્ટમે ઇવાનો-ફ્રેન્કિવસ્ક ક્ષેત્રના ડેલિયાટીન ગામમાં મિસાઇલો અને ઉડ્ડયન દારૂગોળો ધરાવતા વિશાળ ભૂગર્ભ વેરહાઉસને નષ્ટ કરી દીધું હતું.”

જુલાઈ 2021 માં, ચીન દ્વારા હાઇપરસોનિક ગ્લાઈડ વાહન અને વોરહેડ વહન કરતી પરમાણુ-સક્ષમ મિસાઈલના પરીક્ષણે સમગ્ર વિશ્વમાં આંચકા ફેલાવ્યા હતા. યુએસ મહત્વાકાંક્ષી કાર્યક્રમ હેઠળ હાઇપરસોનિક ટેક્નોલોજીને સક્રિયપણે આગળ ધપાવી રહ્યું છે. આ વર્ષની શરૂઆતમાં, લોકહીડ માર્ટિને લોંગ રેન્જ હાઇપરસોનિક વેપન (કછઇંઠ) સિસ્ટમને આગળ વધારવા માટે 756 મિલિયનનો કોન્ટ્રાક્ટ મેળવ્યો હતો. ફ્રાન્સ, જર્મની, ઑસ્ટ્રેલિયા, જાપાન, ઈરાન અને ઈઝરાયેલ સહિત અન્ય કેટલાક દેશો પણ સમાન પ્રોજેક્ટ્સ પર આગળ વધી રહ્યા છે.

હાઇપરસોનિક મિસાઇલ શું છે?

હાઇપરસોનિક મિસાઇલ મેક 5 (ધ્વનિની ઝડપ કરતાં પાંચ ગણી) અને તેનાથી વધુ ઝડપે ઉડી શકે છે. મેક 1.5 અને 5 ની વચ્ચેની ઝડપે ઉડતી વસ્તુઓને સુપરસોનિક કહેવામાં આવે છે. હાયપરસોનિક મિસાઇલોને પરંપરાગત હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ દ્વારા અટકાવવી મુશ્કેલ છે કારણ કે તેની ઝડપ, દાવપેચ અને ફ્લાઇટનો રૂટ છે. બેલિસ્ટિક મિસાઇલોથી વિપરીત, આ મિસાઇલ નિશ્ચિત માર્ગને અનુસરે છે, હાઇપરસોનિક મિસાઇલો નીચી ઉંચાઇ પર ઉડે છે અને મધ્ય-ઉડાનનો માર્ગ બદલી શકે છે, જે તેમને રડાર દ્વારા શોધવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે.

શા માટે આ મિસાઈલ ‘ગેમ-ચેન્જર’ છે

ડિફેન્સ રિસર્ચ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઉછઉઘ) દ્વારા વિકસિત આ મિસાઈલ ટ્રાયલ દરમિયાન મેક 6ની ઝડપે ઉડી હતી. ભૂતપૂર્વ ડીઆરડીઓ અધ્યક્ષ ડો. જી સતીશ રેડ્ડીએ,જણાવ્યું હતું કે નવી મિસાઇલ આર્મી, નેવી અને ભારતીય વાયુસેનામાં બહુવિધ એપ્લિકેશનો સાથે “ગેમ-ચેન્જર” સાબિત થશે. “હાયપરસોનિક વેગ સાથે આ રેન્જની મિસાઈલ રાખવાથી ભારતને નિર્ણાયક ધા મળશે.  બેલેસ્ટિક મિસાઈલની ગતિ તેમજ ક્રુઝ મિસાઈલની દાવપેચની ક્ષમતા સાથેના નવા શસ્ત્ર, ઉત્પાદન અને જમાવટ માટે તૈયાર થાય તે પહેલા તેને આગામી થોડા વર્ષોમાં અનેક પરીક્ષણો સાથે ઝીણવટભરી રીતે તૈયાર કરવી પડશે. એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે, નૌકાદળના સંસ્કરણને લાંબા અંતરે દુશ્મન યુદ્ધ જહાજોને ચોક્કસ ચોકસાઈ સાથે નષ્ટ કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવશે.

હાઇપરસોનિક ટેકનોલોજી સાથે ભારતનો પ્રયાસ

હાયપરસોનિક શસ્ત્રો લશ્કરી શક્તિઓ માટે મુખ્ય કેન્દ્ર બિંદુ બની ગયા છે. હાઇપરસોનિક શસ્ત્રોના બે મુખ્ય પ્રકારો છે. એક ક્રૂઝ મિસાઇલો છે જે તેમની સમગ્ર ઉડાન દરમિયાન એર-બ્રેથિંગ એન્જિન અથવા “સ્ક્રેમજેટ્સ” દ્વારા સંચાલિત થાય છે અને બીજું “ગ્લાઇડ વ્હીકલ” કે જે બેલેસ્ટિક મિસાઇલોની ઉપર લોન્ચ કરવામાં આવે છે જે ગ્લાઇડિંગ કરતા પહેલા મેક 5થી વધુ ઝડપે તેમના લક્ષ્યો તરફ આગળ વધે છે. જૂન 2019 માં, ડીઆરડીઓએ પ્રથમ વખત હાઇપરસોનિક ટેક્નોલોજી ડેમોન્સ્ટ્રેટર વ્હીકલનું પરીક્ષણ કર્યું હતું, જે લાંબા અંતરના હાયપરસોનિક શસ્ત્રોના વિકાસમાં નિર્ણાયક બિલ્ડીંગ બ્લોક તરીકે સેવા આપવાનું હતું. પરંતુ ફ્લાઇટની ટ્રાયલ નિષ્ફળ રહી હતી. સપ્ટેમ્બર 2020 માં થયેલું બીજું પરીક્ષણ એ હદે સફળ રહ્યું હતું કે સ્ક્રેમજેટ સંચાલિત ક્રુઝ વ્હીકલ અથવા એચએસટીડીવી એ લોન્ચ વ્હીકલથી અલગ થયા પછી બેલિસ્ટિક મિસાઈલે 30-કિમીની ઊંચાઈએ મેક 6 ની ઝડપે 22-23 સેક્ધડ માટે ઉડાન ભરી હતી. જ્યારે ગયા વર્ષે જાન્યુઆરીમાં અન્ય એચએસટીડીવી પરીક્ષણ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે આ મોરચે વધુ લાંબી અવધિની ફ્લાઇટ ટ્રાયલ જરૂરી છે.

રશિયા સાથેનું સંયુક્ત સાહસ

ભારત અને રશિયા સંયુક્ત રીતે બ્રહ્મોસ મિસાઇલના હાઇપરસોનિક વર્ઝન પર કામ કરી રહ્યા છે, જેને કામચલાઉ નામ બ્રહ્મોસ-ઈંઈં છે. હાલની બ્રહ્મોસ એક સુપરસોનિક ક્રૂઝ મિસાઈલ છે, જે 450-કિમીની સ્ટ્રાઈક રેન્જ સાથે મેક 2.8ની ઝડપે ઉડે છે. બંને દેશો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલા મેમોરેન્ડમ ઓફ અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ (એમઓયુ) અનુસાર, બ્રહ્મોસ-2 હાઇપરસોનિક સ્ક્રેમજેટ ટેક્નોલોજી પર આધારિત હશે. આવા હથિયારનો મુખ્ય હેતુ ઊંડે દટાયેલા દુશ્મન પરમાણુ બંકરો અને ભારે સંરક્ષિત સ્થળોને નિશાન બનાવવાનો છે. આ મિસાઈલ મેક 8ની ઝડપ હાંસલ કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે અને તેની રેન્જ 1,500 કિમી છે. લશ્કરી વિશ્લેષકોના મતે, બ્રહ્મોસ-ઈંઈં નો અર્થ એ છે કે હવાઈ સંરક્ષણ માટે પ્રતિક્રિયા સમય ઘણો ઓછો થઈ શકે છે અને મોટા, ઊંડા અને સખત લક્ષ્યો પર હુમલો કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.