વિશ્વનું સૌથી ઊંચું અને ભારતનું સૌથી મોટું ‘ગામા રે’ ટેલિસ્કોપ લદ્દાખમાંથી બ્રહ્માંડના રહસ્યો ઉકેલશે..!

• પરમાણુ ઉર્જા વિભાગ પૂર્વી લદ્દાખના હેનલેમાં ટેલિસ્કોપ સ્થાપિત કરે છે
• તારાઓના જન્મ અને મૃત્યુ જેવી ખગોળીય ઘટનાઓને ટ્રેક કરવાનું પણ શક્ય બનશે.

લદ્દાખમાં સ્થાપિત વિશ્વનું સૌથી ઊંચું ગામા કિરણો આધારિત ટેલિસ્કોપ MESS (મેજર એટમોસ્ફેરિક ચેરેનકોવ પ્રયોગ) બ્રહ્માંડના રહસ્યોને ઉકેલવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે. આ ટેલિસ્કોપ સમુદ્ર સપાટીથી 4270 મીટરની ઉંચાઈ પર લગાવવામાં આવ્યું છે. તેમાં એશિયાનો સૌથી મોટો અરીસો છે. તેના દ્વારા ખગોળશાસ્ત્રીઓ આકાશમાં તારાઓના જન્મ અને મૃત્યુ જેવી ઘટનાઓનો અભ્યાસ પણ કરી શકશે.

સ્ટેટ બ્યુરો, જમ્મુ ચંદ્રની ભૂમિ તરીકે ઓળખાતા લદ્દાખમાં સ્થાપિત ગામા કિરણો પર આધારિત વિશ્વનું સૌથી ઊંચું ટેલિસ્કોપ બ્રહ્માંડના રહસ્યોને ઉકેલશે. ચાઇના સાથેની વાસ્તવિક નિયંત્રણ રેખા (LAC) પાસેના હેનલે ગામમાં ડાર્ક નાઇટ અભયારણ્યમાં સ્થાપિત ગામા ટેલિસ્કોપ એક પ્રકારની વિશેષ રોબોટિક આંખ છે.

ખગોળશાસ્ત્રીઓ આકાશમાં તારાઓના જન્મ અને મૃત્યુ જેવી ઘટનાઓનો પણ અભ્યાસ કરી શકશે. સમુદ્ર સપાટીથી 4,270 મીટરની ઉંચાઈ પર સ્થાપિત ટેલિસ્કોપમાં એશિયાનો સૌથી મોટો અરીસો છે.

MACE (મેજર એટમોસ્ફેરિક ચિરેનકોવ એક્સપેરીમેન્ટ) ટેલિસ્કોપના અનાવરણ સાથે ભારતે ખગોળશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં નોંધપાત્ર સફળતા હાંસલ કરી છે. હેનલે, લદ્દાખમાં સ્થિત, આ જમીન-તોડ ગામા-રે ટેલિસ્કોપ વિશ્વની સૌથી ઉંચી ટેલિસ્કોપ છે, જે દરિયાની સપાટીથી 4,270 મીટરની ઊંચાઈએ છે. તેનો હેતુ બાહ્ય અવકાશ વિશેના આપણા જ્ઞાનને મજબૂત કરવાનો છે. નવીન ટેકનોલોજી
MACE ટેલિસ્કોપ એ અણુ ઉર્જા વિભાગ (DAE) હેઠળ ભાભા અણુ સંશોધન કેન્દ્ર (BARC) દ્વારા બનાવવામાં આવેલ એક નોંધપાત્ર ઇજનેરી પ્રગતિ છે. 21 મીટર વ્યાસ અને 175 ટન વજન ધરાવતું, MACE માં 1,424 હીરા-જડાયેલા મિરર ફેસેટ્સ અને 1,000 થી વધુ ફોટોમલ્ટિપ્લાયર ટ્યુબ છે. તેની અત્યાધુનિક ડિઝાઈન પલ્સર અને સુપરનોવા જેવી તીવ્ર ખગોળીય ઘટનાઓમાંથી ગામા કિરણોને શોધવાની સુવિધા આપે છે.

આદર્શ સ્થાન- હેનલે, લદ્દાખ

હેનલીને ખગોળીય અવલોકનો માટે તેની ઉત્તમ પરિસ્થિતિઓને કારણે પસંદ કરવામાં આવી હતી. અણુ ઉર્જા આયોગના અધ્યક્ષ ડૉ.એ.કે. મોહંતીએ તેને “ગામા-રે ખગોળશાસ્ત્રીઓ માટે સ્વર્ગ” ગણાવ્યું. પ્રદેશનું શ્યામ અને તીવ્ર આકાશ, ન્યૂનતમ પ્રકાશ પ્રદૂષણ અને ઓછી ભેજ બ્રહ્માંડના અભ્યાસ માટે યોગ્ય વાતાવરણ બનાવે છે. વધુમાં, આ અનન્ય સ્થાન પર ભવિષ્યમાં વધારાના ટેલિસ્કોપ બનાવવાની યોજના છે.

કોસ્મિક રહસ્યો શોધવા

MACE નો ઉદ્દેશ્ય બ્રહ્માંડની કેટલીક સૌથી મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓની તપાસ કરવાનો છે, જેમાં તારાઓના જીવન ચક્ર અને સુપરમાસિવ બ્લેક હોલના ઓપરેશનનો સમાવેશ થાય છે. વધુમાં, તે શ્યામ પદાર્થની શોધમાં મદદ કરશે – એક રહસ્યમય પદાર્થ જે બ્રહ્માંડનો મોટા ભાગનો ભાગ બનાવે છે. તેની ઉચ્ચ સંવેદનશીલતાને લીધે, MACE અત્યંત દૂરના સ્ત્રોતોમાંથી પણ ગામા કિરણોનું નિરીક્ષણ કરી શકે છે, જે આપણી આકાશગંગાની બહારની ગતિશીલ પ્રક્રિયાઓની સમજ આપે છે.

એન્જિનિયરિંગ શ્રેષ્ઠતાનું પ્રદર્શન

MACE ની રચના એ એક પડકારજનક પહેલ હતી. તેનું વિશાળ માળખું ત્રણ મિનિટથી ઓછા સમયમાં ચોકસાઇ સાથે ઇન્સ્ટોલ કરવું આવશ્યક છે, જેને લદ્દાખની ગંભીર હવામાન પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવા માટે સાવચેત ડિઝાઇનની જરૂર છે. ટેલિસ્કોપનું પ્રતિબિંબિત ક્ષેત્ર 350 ચોરસ મીટરથી વધુ છે, અને તેના અરીસાના પાસાઓ નોંધપાત્ર ચોકસાઇ સાથે સંરેખિત છે. તેના સત્તાવાર ઉદ્ઘાટન પહેલા જ, MACE એ 200 મિલિયન પ્રકાશ વર્ષો દૂરથી ગામા-રે જ્વાળાઓ શોધી કાઢ્યા હતા. વૈશ્વિક ખગોળશાસ્ત્રમાં

ભારતની ભૂમિકા

એશિયામાં સૌથી મોટું ગામા-રે ટેલિસ્કોપ અને વિશ્વભરમાં સૌથી ઊંચું હોવાને કારણે, MACE વૈશ્વિક ખગોળશાસ્ત્ર સમુદાયમાં ભારતનું સ્થાન વધારે છે. ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ એસ્ટ્રોફિઝિક્સના ડિરેક્ટર ડૉ. અન્નપૂર્ણિ સુબ્રમણ્યમે તેને હેનલીની ભારે પવનનો સામનો કરવાની ક્ષમતા માટે “એન્જિનિયરિંગ ચમત્કાર” ગણાવ્યો હતો. તેના સફળ અમલીકરણ સાથે, ભારત અવકાશ સંશોધનમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપીને વિશ્વભરના ખગોળશાસ્ત્રીઓ માટે એક મુખ્ય ખેલાડી બનવાની સ્થિતિમાં છે.