નવરાત્રીમાં મહિલા શક્તિ અને ગરબાનું મહત્વ શું?

ભારત એક એવો મહાન દેશ છે, જ્યાં તમામ તહેવારો અને ઉત્સવો ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે. આ રંગીન દેશમાં, પ્રદેશ-પ્રદેશે વિવિધ લોક સંસ્કૃતિઓ જોઈ શકાય છે. આ લોક સંસ્કૃતિઓ મળીને સમૃદ્ધ ભારતની અદ્યતન અને મહાન સંસ્કૃતિનું નિર્માણ કરે છે. આ સાથે તહેવારો પણ વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણ પ્રદાન કરે છે. આવો જ એક તહેવાર એટલે નવરાત્રી. નવરાત્રીનું સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને વૈજ્ઞાનિક મહત્વ શું છે અને આ તહેવારને નારી શક્તિની આરાધનાનો તહેવાર કેમ કહેવામાં આવે છે.

નવરાત્રીનું મહત્વ

ગુજરાતમાં નવરાત્રીનું વિશેષ મહત્વ છે. તેમજ શક્તિના ઉપાસકો 9 દિવસ ઉપવાસ કરે છે અને 9 રાત સુધી ગરબા દ્વારા શક્તિની આરાધના કરે છે. ત્યારે ઘણા લોકો ગરબાને માત્ર મનોરંજન માને છે અને અન્ય તમામ તહેવારોની જેમ ગરબા પણ માત્ર એક તહેવાર છે અને તે મનોરંજન માટે ઉજવવામાં આવે છે.

આર્થિક મહત્વ

નવરાત્રિ પર્વનું આર્થિક મહત્વ પણ ઘણું છે. હિંદુ તહેવારોમાં આર્થિક મહત્વ પણ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. નવરાત્રિ શરૂ થતાની સાથે જ ગરબા રમવાની આવકમાં વધારો થાય છે. આ સાથે તમામ ભક્તો ગરબા કરીને મા શક્તિના પર્વની ઉજવણી કરે છે.

‘મહિલા શક્તિ’નું મહત્વ

નવરાત્રિ પર્વનું ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક મહત્વ ‘મહિલા શક્તિ’ કરતાં વધુ છે. તેમજ આદિશક્તિ દરેક અણુમાં વ્યાપેલી છે અને સમગ્ર બ્રહ્માંડનું સંચાલન કરે છે. સ્ત્રીત્વ પણ આદિશક્તિનો એક ભાગ છે. માણસનો પુરુષાર્થ એ માણસની શક્તિ છે. તેમજ શક્તિ વિના કોઈ કાર્ય શક્ય નથી. આ સાથે સમગ્ર વિશ્વમાં શક્તિનું આગવું મહત્વ છે. વિજ્ઞાન તેને શક્તિ ઊર્જા તરીકે સ્વીકારે છે. પ્રાચીન વૈદિક પરંપરામાં તેને શક્તિ અથવા દૈવી ઊર્જા સ્વીકારે છે. તેમજ ઋગ્વેદમાં કહેવાયું છે કે આખું બ્રહ્માંડ એક શક્તિથી શરૂ થયું છે અને વિજ્ઞાનમાં કહેવાય છે કે બ્રહ્માંડની રચના એક શક્તિથી થઈ છે. તેથી આપણી સનાતન વૈદિક પરંપરા હંમેશા વિશ્વ કરતાં શ્રેષ્ઠ રહી છે. આ સાથે જેમ આદિશક્તિથી સૃષ્ટિનો જન્મ થયો છે, તેવી જ રીતે સ્ત્રી શક્તિથી જગતનો જન્મ થયો છે. તેથી જ સ્ત્રી શક્તિને આદિશક્તિનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે.

નવરાત્રિ પણ સ્ત્રી શક્તિને સમર્પિત માનવામાં આવે છે. તેથી  નવરાત્રીના પવિત્ર તહેવાર પર, દુર્ગાષ્ટમી અને મહાનવમીના દિવસે કન્યાઓની પૂજા કરવામાં આવે છે. કારણ કે છોકરીઓને માતા દુર્ગાનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. નવરાત્રી દરમિયાન 9 કન્યાઓની પૂજા કરવાની પરંપરા છે.

ગરબાનું મહત્વ

નવરાત્રિ દરમિયાન ઘરમાં કે મંદિરમાં ગરબાની સ્થાપના કરવામાં આવે છે. ગરબામાં નવ હોલ કરવામાં આવે છે. જ્યારે ગરબા રમવાનું શરૂ થાય છે, ત્યારે ગરબાને મધ્યમાં મૂકવામાં આવે છે અને તેની આસપાસ રાસ-ગરબા રમાય છે.

ગરબામાં બનાવેલા 9 છિદ્રો માનવ શરીરનું સ્વરૂપ છે અને ગરબામાં રાખવામાં આવેલો દીવો આત્માનો પ્રકાશ છે. ગરબામાં બનાવેલા 9 છિદ્રો માનવ શરીરના નવ દરવાજા દર્શાવે છે. બે આંખ, બે કાન, બે નાક, મોં, અને ગુપ્તાંગ. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે તેનો આત્મા કોઈપણ દ્વાર દ્વારા શરીરને છોડી દે છે. તેમજ આત્માની જ્યોત હંમેશા પ્રજ્વલિત રહે તેવી ભાવના સાથે 9 દિવસ સુધી અખંડ દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે.

આ ઉપરાંત ઘણી જગ્યાએ ગરબામાં 27 છિદ્રો પાડવામાં આવે છે. આ 27 છિદ્રોનું રહસ્ય પણ અનેરું છે. ગરબાને બ્રહ્માંડનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે અને 27 છિદ્રોને 27 નક્ષત્રોનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. એક નક્ષત્રને ચાર ચરણ હોય છે. એટલા માટે કહેવાય છે કે ગરબાને મધ્યમાં રાખી 108 વખત ગરબી ઘૂમવાથી બ્રહ્માંડની પ્રદક્ષિણા કરવાનું પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.

પૂજા પદ્ધતિ અને પરંપરા

માતા શક્તિની ઉપાસનાની પદ્ધતિમાં સૌ પ્રથમ કુંભસ્થાપન અથવા કલશ સ્થાપન કરવામાં આવે છે. જો તમે નવરાત્રિ દરમિયાન અથવા તેના પહેલા અને અષ્ટમીના દિવસે પણ 9 દિવસ ઉપવાસ રાખો છો, તો તમારે કલશની સ્થાપના કરવી જોઈએ. તેમજ દેવી પુરાણ અનુસાર, દેવી ભગવતીની પૂજા કરતા પહેલા ઘરમાં કલશ સ્થાપિત કરવું ખૂબ જ જરૂરી છે. પૂજા સમયે, કલશને દેવીની શક્તિ અને તીર્થસ્થાનના પ્રતીક તરીકે સ્થાપિત કરવામાં આવે છે. આ કલશને ભવ્યતા, સુખ અને સમૃદ્ધિનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. તેમજ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, શિવ અને દૈવી માતા શક્તિ કલશમાં નિવાસ કરે છે. તે સિવાય માતા શક્તિની અનેક રીતે પૂજા કરી શકાય છે. તેના માટે ઘણી પદ્ધતિઓ છે. જેમાં યજ્ઞ-યજ્ઞાદિ, હવન, ઉપવાસ, જપ, તપ, ધ્યાન વગેરે. આ ઉપરાંત નવરાત્રિમાં ચંડીપાઠ, ભાવનાષ્ટકમ અને શક્રદય સ્તુતિનું વિશેષ મહત્વ છે. તેમજ નવરાત્રિ દરમિયાન કોઈપણ દેવીના ધાર્મિક સ્થળ પર યજ્ઞ ચોક્કસપણે કરવામાં આવે છે. આ તેમજ યજ્ઞએ વૈદિક પરંપરામાં પૂજાનું એક સ્વરૂપ છે જે આધ્યાત્મિક શક્તિના ગહન રહસ્ય અને પરાકાષ્ઠાને વ્યક્ત કરે છે.