- ઇકો સેન્સિટિવ ઝોનમાં કર્ણાટકના 20,668 સ્કે.કિમિ, મહારાષ્ટ્રના 17,340 સ્કે.કિમિ, તમિલનાડુના
- 6,914 સ્કે. કિમિ, ગોવાના 1,461 ચો.કિમિ અને ગુજરાતના 449 સ્કે.કિમિ વિસ્તારનો સમાવેશ
- ખાણકામ, રેતી ખનન અને અત્યંત પ્રદૂષિત ઉદ્યોગો પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવાનો પ્રસ્તાવ
- પર્યાવરણને લઈ રાજ્ય સરકારોનું ” ચંચુપાત ”
કેરળના વાયનાડ જિલ્લામાં મોટા પાયે ભૂસ્ખલન થયાના ત્રણ દિવસ પછી, કેન્દ્રએ 56,825 ચોરસ કિલોમીટરના છ રાજ્યોમાં ફેલાયેલા પશ્ચિમ ઘાટને ઇકોસેન્સિટિવ ઝોન જાહેર કરવા માટે કેન્દ્ર સરકાર સજ્જ બન્યું છે. પણ આ પગલાં સામે રાજ્યો દ્વારા ચંચુપાત કરવામાં આવી રહી હોવાનું પણ ચિત્ર ઉપસ્યું છે.
કેન્દ્ર સરકારે ઇકોલોજીકલી સેન્સિટિવ એરિયા તરીકે પર્યાવરણીય રીતે જોખમી માનવ પ્રવૃત્તિઓને પ્રતિબંધિત/નિયંત્રિત કરવા માટે છઠ્ઠું ડ્રાફ્ટ નોટિફિકેશન બહાર પાડ્યું છે. ડ્રાફ્ટમાં પ્રથમ વખત એવી જોગવાઈ છે કે જે અંતિમ ઇએસએ સૂચનાને “ક્યાં તો રાજ્યવાર અથવા સંયુક્ત સિંગલ નોટિફિકેશન દ્વારા તબક્કાવાર રીતે” લેવામાં સક્ષમ બનાવે છે – એક પગલું જે તમામ છ રાજ્યોના એકસાથે જોડાવાની રાહ જોયા વિના લેવામાં આવશે.
સૂચિત ઇકો સેન્સિટિવ ઝોન કેરળમાં 9,993 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારને આવરી લે છે, જેમાં વાયનાડ જિલ્લાના બે તાલુકાના 13 ગામોનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં નૂલપુઝાનો સમાવેશ થાય છે, જે 30 જુલાઈના રોજ ભૂસ્ખલનથી ફટકો પડ્યો હતો. પશ્ચિમ ઘાટ ઈકો ઝોનના ડ્રાફ્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ખેતીને કોઈ અસર થશે નહીં.
પશ્ચિમ ઘાટમાં પર્યાવરણીય રીતે સંવેદનશીલ વિસ્તારોને ચિહ્નિત કરવાનું કામ, જેના પર કેન્દ્રએ શુક્રવારે છઠ્ઠો ડ્રાફ્ટ બહાર પાડ્યો હતો, તે ઓગસ્ટ 2011 થી પેન્ડિંગ હતું, જ્યારે ઇકોલોજિસ્ટ માધવ ગાડગીલની આગેવાની હેઠળની કેન્દ્રીય પેનલે ભલામણ કરી હતી કે સરકાર નાજુક ઘાટને બચાવવા માટે છ રાજ્યોમાં ભૂપ્રદેશ, તેને અગ્રતાના ધોરણે લેવા જોઈએ.
વાયનાડ દુર્ઘટનાના દિવસો પછી બુધવારે સત્તાવાર ગેઝેટમાં છઠ્ઠા મુસદ્દાને સૂચિત કરનારા પર્યાવરણ મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, વાયનાડની નકલો બનાવવાની તારીખથી 60 દિવસની મુદત પૂરી થયા પછી ઇએસએની અંતિમ સૂચના પ્રકાશિત કરવાની દરખાસ્ત છે.
મંત્રાલયે ડ્રાફ્ટમાં દરખાસ્તો પર “વાંધાઓ અથવા સૂચનો” માંગ્યા છે. “તબક્કાવાર” સૂચના માટેની જોગવાઈ સિવાય, છઠ્ઠો ડ્રાફ્ટ મોટાભાગે જુલાઈ 2022માં જારી કરાયેલા પાંચમા ડ્રાફ્ટની નકલ કરે છે, જેની માન્યતા 30 જૂને સમાપ્ત થઈ હતી.
આ મુજબ, તે કર્ણાટકમાં 20,668 ચોરસ કિલોમીટર આવરી લે છે; મહારાષ્ટ્રમાં 17,340 ચોરસ કિલોમીટર; તમિલનાડુમાં 6,914 ચોરસ કિલોમીટર; ગોવામાં 1,461 ચોરસ કિલોમીટર અને ગુજરાતમાં 449 ચોરસ કિલોમીટરનો પ્રસ્તાવિત ઇએસએ અને તે વિસ્તારોમાં અમુક માનવ પ્રવૃત્તિઓને પ્રતિબંધિત અથવા નિયમન કરવાની ભલામણ કરી.
આ ડ્રાફ્ટમાં ખાણકામ, ખાણકામ, રેતી ખનન અને અત્યંત પ્રદૂષિત ઉદ્યોગો પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ મૂકવાનો પ્રસ્તાવ છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે અંતિમ સૂચના જારી થયાની તારીખથી અથવા હાલની માઇનિંગ લીઝની સમાપ્તિ પર (જે પહેલા હોય તે) પાંચ વર્ષની અંદર તમામ હાલની ખાણો તબક્કાવાર રીતે બંધ કરવામાં આવશે.
વધુમાં, તેણે ઇએસએ ની અંદર કોઈપણ નવા થર્મલ પાવર પ્રોજેક્ટ્સની સ્થાપના અને હાલના પાવર પ્લાન્ટના વિસ્તરણ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. 20,000 ચોરસ મીટર અને તેથી વધુના પ્રોજેક્ટનું બાંધકામ; અને ટાઉનશીપના તમામ નવા અને વિસ્તરણ અને 50 હેક્ટર અને તેનાથી વધુ અથવા 1.5 લાખ ચોરસ મીટર અને તેથી વધુના બિલ્ટ-અપ વિસ્તાર ધરાવતા વિકાસ પ્રોજેક્ટ પર પણ અંતિમ સૂચના પછી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે.
વધુમાં, તેણે ઇએસએની અંદર કોઈપણ નવા થર્મલ પાવર પ્રોજેક્ટની સ્થાપના અને હાલના પાવર પ્લાન્ટના વિસ્તરણ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. 20,000 ચોરસ મીટર અને તેથી વધુના પ્રોજેક્ટનું બાંધકામ; અને ટાઉનશીપના તમામ નવા અને વિસ્તરણ અને 50 હેક્ટર અને તેનાથી વધુ અથવા 1.5 લાખ ચોરસ મીટર અને તેથી વધુના બિલ્ટ-અપ વિસ્તાર ધરાવતા વિકાસ પ્રોજેક્ટ પર પણ અંતિમ સૂચના પછી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે.
બીજી બાજુ, તેણે હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ્સ, આવશ્યક સેવાઓ અને ઓછા પ્રદૂષણ ફેલાવતા ઉદ્યોગોના નિયમનનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. છઠ્ઠા ડ્રાફ્ટની જરૂરિયાત ત્યારે ઊભી થઈ જ્યારે રાજ્યો પશ્ચિમ ઘાટમાં તેમના સંબંધિત અધિકારક્ષેત્રોમાં ઇએસએ સૂચવવા માટે આગળ ન આવ્યા. ઇએસએ નક્કી કરવા માટેનું પ્રથમ ડ્રાફ્ટ નોટિફિકેશન માર્ચ, 2014માં બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ ત્યારથી દરખાસ્ત કાગળ પર જ રહી ગઈ છે. દરમિયાન, મંત્રાલયે 2015, 2017, 2018 અને 2022માં વધુ 4 ડ્રાફ્ટ બહાર પાડ્યા હતા. કેન્દ્ર અને નિષ્ણાત પેનલે જુલાઈ 2022-માર્ચ 2024 દરમિયાન ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, ગોવા, કર્ણાટક, કેરળ અને તમિલનાડુ સાથે પાંચમા ડ્રાફ્ટ પર નવ વખત ચર્ચા કરી હતી, પરંતુ રાજ્યોના વાંધાઓને કારણે ઇએસએ નોટિફિકેશનને અંતિમ સ્વરૂપ આપી શકાયું નથી – શરૂઆતમાં કેરળ, મહારાષ્ટ્ર અને ગોવા અને બાદમાં કર્ણાટક તરફથી વાંધો. તત્કાલીન કર્ણાટક સરકારે પણ કેન્દ્રને 2022 માં ડ્રાફ્ટ નોટિફિકેશન પાછું ખેંચવાની વિનંતી કરી, એવી દલીલ કરી કે રાજ્યની અંદર 20,668 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારને આવરી લેતો ઇએસએ લોકોની આજીવિકા પર પ્રતિકૂળ અસર કરશે.
વાયનાડનો મૃત્યુઆંક 344ને આંબ્યો
કેરળના વાયનાડમાં થયેલા ભુસ્ખલમાં મૃત્યુઆંક 344ને આંબ્યો છે. બીજી તરફ બચાવકર્મીઓએ ભૂસ્ખલનના ત્રણ દિવસ પછી મુંડાકાઈમાં ચાર વ્યક્તિના પરિવારને સુરક્ષિત શોધી કાઢ્યા હતા.
અદ્યતન રડાર સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરીને બચી ગયેલા લોકોને શોધી રહેલા બચાવકર્તાઓએ કાદવ અને કાટમાળના ઢગલામાંથી “શ્વાસ” સિગ્નલો શોધી કાઢ્યા. બચાવી લેવાયેલ પરિવારનું ઘર ભૂસ્ખલનથી બચી ગયું હતું. તેના સંબંધીઓએ અધિકારીઓનો સંપર્ક કર્યો અને બચાવ પ્રયાસો માટે સંકલન પ્રદાન કર્યું. સંરક્ષણ પ્રવક્તાએ જણાવ્યું હતું કે જ્હોન કેજે, જોમોલ જ્હોન, ક્રિસ્ટીન જ્હોન અને અબ્રાહમ જ્હોન, વેલ્લારીમાલાના રહેવાસીઓને નજીકના રાહત શિબિરમાં સુરક્ષિત રીતે ખસેડવામાં આવ્યા હતા. “પરિવાર મંગળવારથી તેમના ઘરમાં અટવાયેલો હતો. તેઓ આઘાતમાં હોવા છતાં સલામત અને સ્વસ્થ છે,” અધિકારીએ કહ્યું. અત્યાર સુધી જે મૃતદેહો મળી આવ્યા છે તેમાં 85 મહિલાઓ અને 29 બાળકોનો સમાવેશ
થાય છે. પોસ્ટમોર્ટમ બાદ કુલ 119 મૃતદેહો પીડિતોના પરિજનોને સોંપવામાં આવ્યા છે. જિલ્લા વહીવટીતંત્ર, આધાર રેકોર્ડ, પ્રવાસીઓના આગમનની વિગતો અને આશા કાર્યકરો અને ઘાયલો પાસેથી મળેલી માહિતીના આધારે શુક્રવાર સાંજ સુધીમાં ગુમ થયેલા લોકોની સંખ્યા 218 પર મૂકે છે. જિલ્લા કલેક્ટર મેઘાશ્રી ડીઆરએ જણાવ્યું હતું કે ડીએનએ પરીક્ષણ દ્વારા ગુમ થયેલા પરિવારો સાથે મળી આવેલા મૃતદેહોના શરીરના ભાગોને મેચ કરવા માટે પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. અજાણ્યા મૃતદેહોને જિલ્લાના જાહેર કબ્રસ્તાનમાં દફનાવવામાં આવશે. પર્યટન મંત્રી પીએ મોહમ્મદ રિયાસે જણાવ્યું હતું કે લગભગ 1,374 બચાવકર્મીઓ ભૂસ્ખલન પ્રભાવિત વિસ્તારોમાં સર્ચ ઓપરેશન ચાલુ રાખી રહ્યા છે. ગ્રાઉન્ડ પેનિટ્રેટિંગ રડાર અને ડ્રોનનો પણ ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. બેઈલી બ્રિજના નિર્માણ પછી ઓપરેશનને વેગ મળ્યો, જેણે બચાવ ટીમોને ભારે મશીનરીને સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત મુંડક્કાઈ અને ચુરલમાલા વસાહતોમાં ખસેડવામાં મદદ કરી. લગભગ 40 રેસ્ક્યુ ટીમ અને પ્રશિક્ષિત કૂતરાઓ છ વિસ્તારોમાં સર્ચ ઓપરેશન ચલાવી રહ્યા છે. ગુરુવારે તેમની બહેન પ્રિયંકા વાડ્રા સાથે પહોંચેલા સાંસદ રાહુલ ગાંધીએ વચન આપ્યું હતું કે કોંગ્રેસ વાયનાડમાં 100 થી વધુ મકાનો બનાવશે.
કેદારનાથ રૂટ ઉપરથી 1500 જેટલા લોકોને એરલીફ્ટ કરાયા
ભારતીય વાયુસેનાના ચિનૂક અને એમઆઈ-17 હેલિકોપ્ટર શુક્રવારે રુદ્રપ્રયાગ જિલ્લામાં ચાલી રહેલા બચાવ અભિયાનમાં જોડાયા હતા અને લગભગ 1,500 લોકોને બચાવ્યા હતા, જેઓ લગભગ 48 કલાકથી કેદારનાથ ટ્રેક રૂટ પર ફસાયેલા હતા. આ દુર્ઘટનામાં મૃત્યુઆંક વધીને 17 થયો છે. ગૌરીકુંડથી શરૂ થતા 16 કિમીના ટ્રેક રૂટને ભારે નુકસાન થયું છે, જેમાં ઘોડા પડાવ, લિંચોલી, મોટી લિંચોલી અને ભીંબલીના કેટલાક ભાગો સંપૂર્ણપણે નાશ પામ્યા છે. આ ઉપરાંત રામબાડા નજીક બે પુલ ધોવાઈ ગયા હતા. મંદાકિની નદીમાં પૂરને કારણે લગભગ 25 મીટરનો રસ્તો ધોવાઈ જતાં ગૌરીકુંડ-કેદારનાથ રોડ પર ભીમ્બલીથી આગળ શ્રદ્ધાળુઓ ફસાઈ ગયા હતા. રાજ્ય સરકારના જણાવ્યા અનુસાર, શુક્રવાર સુધીમાં, લગભગ 9,000 લોકોને બચાવી લેવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે 1,460 લોકોને હવાઈ માર્ગે બહાર કાઢવામાં આવ્યા હતા.
આડેધડ રિસોર્ટ સહિતના બાંધકામોએ વાયનાડમાં અનેક વિસ્તારોને જોખમમાં મૂકી દીધા
વાયનાડનું મેપ્પડી ગામ જે ભૂસ્ખલન માટે સંવેદનશીલ વિસ્તાર છે. ત્યાં ખાસ કરીને પર્યટન ક્ષેત્રમાં બાંધકામ પ્રવૃત્તિઓમાં વધારો જોવા મળી રહ્યો છે. સરકારી ડેટા મુજબ, સ્થાનિક સંસ્થા દ્વારા નોંધાયેલ રહેણાંક અને બિન-રહેણાંક સહિત 380 થી વધુ ઇમારતો દર વર્ષે પંચાયતની હદમાં બને છે. 2021-22માં મેપડી પંચાયતે 431 નવી ઇમારતો નોંધાવી હતી અને 2016-17માં આ સંખ્યા 385 હતી. પંચાયતના અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે અનેક ગેરકાયદે રિસોર્ટનો ઝડપી વિકાસ મેપ્પડી માટે અભિશાપ છે. સ્થાનિક સ્વરાજ્ય વિભાગની યાદીમાં જણાવ્યા મુજબ મેપ્પડી પંચાયતમાં 44 જેટલા ગેરકાયદેસર રિસોર્ટ છે. અગાઉ, જંગલી હાથી અને અન્ય જંગલી પ્રાણીઓ મુંડક્કાઈમાં ફરતા હતા. પરંતુ રિસોર્ટના લોકો ફટાકડા ફોડીને અને રબરની ગોળીઓ ચલાવીને આ પ્રાણીઓને ભગાડે છે, પંચાયત સચિવ નૌશાદલીએ જણાવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે રિસોર્ટના બાંધકામને વેગ મળ્યો છે કારણ કે ઘણી ઇમારતો એ2 કેટેગરીમાં આવે છે, જે વિશિષ્ટ રહેણાંક ઇમારતો માટે વપરાય છે, જેમાં રહેઠાણો, પ્રવાસી ઘરો, હોસ્ટેલ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે કહ્યું, મને 1,500 ચોરસ ફૂટથી ઉપરની એ2 શ્રેણીની રહેણાંક ઇમારતોના બાંધકામ માટે માત્ર ચાર મહિનામાં 30 અરજીઓ મળી છે. “મેપ્પડીમાં 1,500 ચોરસ ફૂટથી ઓછીની ઘણી એ2 કેટેગરીની રચનાઓ પણ બનાવવામાં આવી રહી છે.”
