સુપ્રીમ કોર્ટે અનામતને લઈને મોટો નિર્ણય આપ્યો છે અને 2004માં ઈવી ચિન્નૈયા કેસમાં આપેલા 5 જજોના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો છે. 2004માં આપેલા નિર્ણયમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે ST-SC જનજાતિમાં પેટા કેટેગરી બનાવી શકાય નહીં.
હવે સુપ્રીમ કોર્ટના 7 ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે બહુમતીથી નિર્ણય કર્યો છે કે રાજ્ય સરકાર અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ (વધુ અનામતનો લાભ મેળવે તેવી શ્રેણીઓ) વચ્ચે તે તમામ શ્રેણીઓ બનાવી શકે છે.
ભારતીય બંધારણ મુજબ, દેશની વસ્તી મૂળભૂત રીતે વિવિધ જાતિઓના આધારે ચાર વર્ગો (સામાન્ય, અન્ય પછાત વર્ગો, અનુસૂચિત જાતિ, અનુસૂચિત જનજાતિ)માં વહેંચાયેલી છે. હવે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય પછી, અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિની અંદર ઘણી શ્રેણીઓ બનાવવામાં આવી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, રાજ્ય સરકારો અનુસૂચિત જાતિ અથવા અનુસૂચિત જનજાતિમાં આવતી કોઈપણ એક શ્રેણીને અનામતનો વધુ લાભ આપી શકશે.
સુપ્રીમ કોર્ટે શું કહ્યું
સુપ્રીમ કોર્ટના સાત જજોની બેન્ચે 6-1ની બહુમતીથી ચુકાદો આપ્યો હતો. જસ્ટિસ બેલા ત્રિવેદી સિવાય, અન્ય છ જજોએ કહ્યું કે કલમ 15, 16માં એવું કંઈ નથી, જે રાજ્યને કોઈપણ જાતિને પેટા-વર્ગીકરણ કરતા અટકાવે. સુપ્રીમ કોર્ટની બેન્ચે કહ્યું કે પેટા વર્ગીકરણનો આધાર રાજ્યના સાચા ડેટા પર આધારિત હોવો જોઈએ, આ કિસ્સામાં રાજ્ય પોતાની મરજીથી કામ કરી શકે નહીં. જો કે, અનામત હોવા છતાં, નીચલા વર્ગના લોકોને તેમનો વ્યવસાય છોડવો મુશ્કેલ લાગે છે. જસ્ટિસ બીઆર ગવઈએ સામાજિક લોકશાહીની જરૂરિયાત પર બીઆર આંબેડકરના ભાષણને ટાંક્યું. જસ્ટિસ ગવઈએ કહ્યું કે પછાત સમુદાયોને પ્રાધાન્ય આપવું એ રાજ્યની ફરજ છે, માત્ર SC/ST વર્ગના થોડા લોકો જ અનામતનો લાભ ઉઠાવી રહ્યા છે. જમીની વાસ્તવિકતાને નકારી શકાય નહીં કે SC/STમાં એવી શ્રેણીઓ છે જે સદીઓથી જુલમનો સામનો કરી રહી છે. પેટા-વર્ગીકરણનો આધાર એ છે કે એક જૂથ મોટા જૂથ કરતાં વધુ ભેદભાવનો સામનો કરે છે.
ક્રીમી લેયરને સફાઈ કામદારના બાળક સાથે સરખાવી શકાય નહીં
જસ્ટિસ બીઆર ગવઈએ તેમના અલગ પરંતુ સહમત ચુકાદામાં કહ્યું કે રાજ્યોએ પણ SC-ST શ્રેણીઓમાંથી ક્રીમી લેયરને બાકાત રાખવું જોઈએ. તેમના નિર્ણયના સમર્થનમાં, તેમના વતી એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે અનુસૂચિત જાતિના ક્રીમી લેયર (સંપન્ન વર્ગ) ના બાળકોની સરખામણી અનુસૂચિત જાતિના વ્યક્તિના બાળકો સાથે કરવી અપ્રમાણિક હશે જે ગામમાં જાતે સફાઈ કામદાર છે. જસ્ટિસ બીઆર ગવઈએ બાબા સાહેબ આંબેડકરનું નિવેદન વાંચ્યું કે – ઈતિહાસ બતાવે છે કે જ્યારે નૈતિકતા અર્થતંત્રનો સામનો કરે છે, ત્યારે અર્થતંત્ર જીતે છે.
