પૃથ્વીની સપાટીથી 15 થી 35 કિલોમીટર ઉપર ઓઝોનનું સ્તર છે, જે વાતાવરણના ઊર્ધ્વમંડળમાં હાજર છે. આ એક પ્રકારનું અદ્રશ્ય કવચ છે, જે સૂર્યમાંથી આવતા અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણોને પૃથ્વીની સપાટી પર પહોંચતા અટકાવે છે.
જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ ઘર બનાવે છે, ત્યારે તે ચોક્કસપણે તેની આસપાસ બાઉન્ડ્રી વોલ બનાવે છે. બાઉન્ડ્રી વોલનું કાર્ય પ્રાણીઓ અથવા કોઈપણ ઘુસણખોરને ઘરમાં પ્રવેશતા અટકાવવાનું છે. જે કોઈ આવવા માંગે છે તે મુખ્ય દ્વાર દ્વારા પ્રવેશ કરી શકે છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો ઓઝોન સ્તર પણ આવી જ રીતે કામ કરે છે. તે પૃથ્વીને સૂર્યમાંથી આવતા ખતરનાક યુવી કિરણોથી રક્ષણ આપે છે. તો શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે જો આ ઓઝોન લેયર (What If the Ozone Layer Disappeared) અચાનક ગાયબ થઈ જાય તો માણસોની શું હાલત થશે?
ઓક્સિજનના 3 અણુઓ એકસાથે મળીને ઓઝોન બનાવે છે. પૃથ્વીની સપાટીથી 15 થી 35 કિલોમીટર ઉપર ઓઝોનનું સ્તર છે, જે વાતાવરણના ઊર્ધ્વમંડળમાં હાજર છે. આ એક પ્રકારનું અદ્રશ્ય કવચ છે, જે સૂર્યમાંથી આવતા અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણોને પૃથ્વીની સપાટી પર પહોંચતા અટકાવે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ લાંબા સમય સુધી યુવી કિરણોના સંપર્કમાં રહે છે, તો તેને ત્વચાનું કેન્સર થશે અને તે સનબર્ન થઈ શકે છે. જેના કારણે પ્રાણીઓના ડીએનએનો નાશ થઈ શકે છે. માનવીઓ પણ આમાં સામેલ છે. ઓ
ઝોન સ્તર અદૃશ્ય થઈ જાય તેના થોડા દિવસોમાં વૃક્ષો અને છોડ મરી જશે. વૃક્ષો અને છોડ વિના ખોરાકની સાંકળ નાશ પામશે. શાકાહારીઓ ભૂખથી મરી જશે. માંસાહારી જીવો એકબીજાના શરીરને ખાઈને થોડો સમય જીવી શકશે, પરંતુ ધીમે ધીમે જીવો લુપ્ત થવા લાગશે કારણ કે તેઓ મૃત્યુ પામવા લાગશે.
ઓઝોન સ્તર કેવી રીતે બને છે?
યુનાઈટેડ નેશન્સ એન્વાયર્નમેન્ટ પ્રોગ્રામ મુજબ, ઊર્ધ્વમંડળમાં ઓઝોનની રચના અને વિનાશની પ્રક્રિયા કુદરતી રીતે ચાલુ રહે છે. સૂર્ય યુવી-બી પ્રકારના અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણો બહાર કાઢે છે. આ સાથે UV-C કિરણો પણ ઉત્સર્જિત થાય છે. જ્યારે આ કિરણો ઊર્ધ્વમંડળમાં પહોંચે છે, ત્યારે તે ઓક્સિજનના પરમાણુઓ દ્વારા શોષાય છે અને પૃથ્વીની સપાટી સુધી પહોંચવામાં અસમર્થ હોય છે. UV-C ઓક્સિજન પરમાણુને ઓક્સિજન પરમાણુમાં વિભાજિત કરે છે. આ એકલ ઓક્સિજન અણુઓ અન્ય ઓક્સિજન પરમાણુઓ સાથે જોડાય છે અને ઓઝોન બનાવે છે. આ રીતે ઓઝોન સતત વધતું જાય છે.
પરંતુ ઊર્ધ્વમંડળમાં માત્ર ઓઝોન જ ગેસ નથી. નાઈટ્રોજન અને હાઈડ્રોજન જેવા વાયુઓ પણ હાજર છે. આ પ્રતિક્રિયામાં ભાગ લે છે અને ઓઝોનનો નાશ કરે છે. આ પ્રતિક્રિયાઓ દ્વારા ઓઝોનનો નાશ થાય છે. રચના અને વિનાશની આ પ્રક્રિયા સંતુલિત રીતે ચાલુ રહે છે અને ઓઝોન સ્તરને અસર કરતી નથી. પરંતુ માનવીએ વિનાશની પ્રક્રિયામાં વધારો કર્યો અને પ્રદૂષણને કારણે વિનાશની પ્રક્રિયા સર્જનની પ્રક્રિયા કરતાં ઝડપી બની.
