વન વિભાગ જંગલી ગધેડાની ગણતરી હાથ ધરશે

• વન વિભાગ આવતા અઠવાડિયે ભારતીય જંગલી ગધેડાની ગણતરી કરવા માટે એક વિશાળ કવાયતની તૈયારી કરી રહ્યું છે,
• એક એવી પ્રજાતિ જેની વિશ્વમાં એકમાત્ર જંગલી વસ્તી કચ્છના નાના રણ અને ગુજરાતના કચ્છના મોટા રણના જોવા મળે છે.

જંગલી ગધેડાની ગણતરી માટે ડ્રોન કેમેરાનો ઉપયોગ કરાશે

વિસ્તારની વિશાળતા અને સુલભતાના પ્રશ્નોના પડકારોને પહોંચી વળવા અને વધુ સારી ચોકસાઈ માટે, વિભાગે જંગલી ગધેડાઓની ગણતરી માટે પ્રથમ વખત ડ્રોન કેમેરા અને કેમેરા ટ્રેપનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. ગુજરાતના મુખ્ય મુખ્ય વન સંરક્ષક (PCCF) અને ચીફ વાઇલ્ડલાઇફ વોર્ડન નિત્યાનંદ શ્રીવાસ્તવે બુધવારે ’10મી જંગલી ગધેડા વસ્તી અંદાજ’ માટે અધિકારીઓને તાલીમ આપવા માટે સુરેન્દ્રનગરમાં જંગલી ગધેડા અભ્યારણના મુખ્ય મથક ધ્રાંગધ્રા ખાતે એક વર્કશોપની અધ્યક્ષતા કરી હતી.

એસ કે શ્રીવાસ્તવ, વધારાના પીસીસીએફ (સંશોધન અને તાલીમ), કચ્છ પ્રાદેશિક વન વર્તુળના વન સંરક્ષક (CF) સંદીપ કુમાર અને ગાંધીનગર વન્યજીવ વર્તુળના CF રાજ સંદીપે પણ વર્કશોપમાં ભાગ લીધો હતો અને મદદનીશ વન સંરક્ષકો (ACFs) અને રેન્જ ફોરેસ્ટ ઓફિસર્સ (RFOs)ને વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવા અંગે નિર્દેશ આપ્યા હતા. 15,500 ચોરસ કિમીનો વિસ્તારમાં ગધેડાની વસ્તી ગણતરી થશે.

ભારતીય જંગલી ગધેડા ઇક્વિડે પરિવાર સાથે સબંધિત છે, જેના સભ્યોમાં ઘોડા અને ખચ્ચરનો પણ સમાવેશ થાય છે. સ્થાનિક રીતે ઘુડખર અને ખાર કહેવાય છે, તેઓ કદમાં ગધેડા કરતા મોટા હોય છે પરંતુ ઘોડા કરતા નાના હોય છે.

ઇક્વસ હેમિયોનસ ખૂર એ ભારતીય જંગલી બીસ્ટની બે પેટાજાતિઓમાંની એક છે. અન્ય પેટાજાતિઓ તિબેટીયન જંગલી ગધેડા અથવા કિઆંગ (ઇક્વસ હેમિયોનસ કિઆંગ) છે, જે તિબેટીયન ઉચ્ચપ્રદેશની મૂળ પ્રજાતી છે અને ભારત, ચીન, નેપાળ અને પાકિસ્તાનમાં પણ જોવા મળે છે.

જો કે, કચ્છનું નાનું રણ અને કચ્છનું મોટુ રણ અને ગુજરાતમાં તેમના પેરિફેરલ વિસ્તારો વિશ્વમાં એકમાત્ર એવા સ્થાનો છે, જ્યાં ઘુડખર અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ઘુડખારાઓ રણની જીવસૃષ્ટિની વનસ્પતિ પર ચરીને જીવતા શીખ્યા છે. 2020 માં તેમની વસ્તી 6,082 હોવાનો અંદાજ છે, જે સૌરાષ્ટ્રમાં સુરેન્દ્રનગર અને મોરબી, કચ્છ જિલ્લામાં, મધ્ય ગુજરાતમાં અમદાવાદ જિલ્લામાં અને ઉત્તર ગુજરાતમાં પાટણ અને બનાસકાંઠામાં ફેલાયેલા છે.

ધ ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ સાથે વાત કરતા, એસકે શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું કે, “અમે ચોકસાઈની ખાતરી કરવા માટે આ વખતે કેટલીક વધુ તકનીકોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. ગણતરીકારો અમારી ઇ-ગૂઝફોરેસ્ટ મોબાઇલ ફોન એપ્લિકેશન પર જંગલી ગધેડા જોવાના બિંદુ પરથી ડેટા એન્ટ્રી કરશે. આ અમને વધુ સ્થાનિક ડેટા અને સમયરેખા આપશે, જે ડુપ્લિકેશન ટાળવામાં મદદ કરશે. વધુમાં, અમારા ઘણા અધિકારીઓ પાસે વ્યક્તિગત ડ્રોન કેમેરા અને કેમેરા ટ્રેપ છે. અમે તેમને ટોળામાં જંગલી ગધેડાની સંખ્યા ગણવા અને શક્ય તેટલા વિસ્તારને આવરી લેવા માટે તેનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપીશું.”

ઉનાળામાં ગણતરી કરાઈ

“ઉનાળા દરમિયાન, જંગલી ગધેડાઓનું ટોળું પાણીના છિદ્રોની આસપાસ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું વલણ ધરાવે છે, જેના કારણે અમને ગણતરીમાં સરળ બનાવે છે. વધુમાં, જંગલી ગધેડાના રહેઠાણના ઘણા ભાગો અન્ય ઋતુઓમાં દુર્ગમ હોય છે અને તે સમયે વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવાની સલાહ આપવામાં આવતી નથી.

જંગલી ગધેડા અભયારણ્યના નાયબ વન સંરક્ષક ધવલ ગઢવીએ જણાવ્યું હતું કે, ગુજરાત વન વિભાગ – ગાંધીનગર વન્યજીવન વર્તુળ (જેમાં જંગલી ગધેડાનું અભયારણ્ય આવે છે), ગાંધીનગર, જૂનાગઢ અને કચ્છના છ વર્તુળોમાં ફેલાયેલા 15,500 ચોરસ કિલોમીટરમાં વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે. પ્રાદેશિક વન વિભાગો તેમજ અમદાવાદ અને મહેસાણા સામાજિક વનીકરણ વિભાગો, કચ્છના મોટા રણમાં આવેલા કચ્છ રણ અભયારણ્યનો પણ સમાવેશ થશે.

ગઢવીએ જણાવ્યું હતું કે, “લગભગ 370 ટીમો, જેમાં પ્રત્યેકમાં લગભગ પાંચ સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે, બંને દિવસે સવારે 6 થી સાંજના 7 વાગ્યા સુધી જંગલી ગધેડાઓની ગણતરી કરશે.” તેમણે કહ્યું કે, વન વિભાગના લગભગ 700 કર્મચારીઓ ઉપરાંત લગભગ 1,500 સ્વયંસેવકો અને સ્થાનિક રહેવાસીઓની પણ મદદ લેવામાં આવશે.