સનાતન ધર્મમાં તમામ વૈદિક કાર્યોમાં શંખનું વિશેષ સ્થાન છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં શંખને શુભ પ્રતીક તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યું છે, જે સુખ, સમૃદ્ધિ અને સૌભાગ્ય લાવે છે. શંખ ભગવાન વિષ્ણુનું મુખ્ય શસ્ત્ર છે.
શંખનો અવાજ આધ્યાત્મિક શક્તિથી સંપન્ન છે. શાસ્ત્રો અનુસાર શંખની ઉત્પત્તિ શંખના હાડકામાંથી થાય છે, તેથી તે પવિત્ર વસ્તુઓમાં સૌથી પવિત્ર અને તમામ શુભ વસ્તુઓમાં પણ શુભ માનવામાં આવે છે. જે રીતે ભગવાન વિષ્ણુને શંખ ખૂબ પ્રિય છે અને શંખમાંથી પાણી ચઢાવવાથી ભગવાન વિષ્ણુ ખૂબ જ પ્રસન્ન થઈ જાય છે તેવી જ રીતે ભગવાન શિવની પૂજામાં શંખનો ઉપયોગ વર્જિત માનવામાં આવે છે. જેના કારણે ન તો મહાદેવને શંખ જળ ચઢાવવામાં આવે છે અને ન તો શિવની પૂજામાં શંખ વગાડવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ તેની પાછળની પૌરાણિક કથા.
પૌરાણિક કથા
શિવપુરાણની કથા અનુસાર દૈત્યરાજ દંભને કોઈ સંતાન ન હતું. તેણીએ ભગવાન વિષ્ણુની સંતાન પ્રાપ્તિ માટે કઠોર તપસ્યા કરી હતી. રાક્ષસ રાજાની કઠોર તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન વિષ્ણુએ તેને વરદાન માંગવા કહ્યું. પછી ઘમંડે પરાક્રમી પુત્રનું વરદાન માંગ્યું. વિષ્ણુજી તથાસ્તુ કહીને અદૃશ્ય થઈ ગયા. આ પછી દંભને એક પુત્ર થયો, જેનું નામ શંખચુડ હતું.
બ્રહ્માજીએ શ્રી કૃષ્ણ કવચ આપ્યું
જ્યારે શંખચુડે યુવાની પ્રાપ્ત કરી, ત્યારે તેણે ભગવાન બ્રહ્માને પ્રસન્ન કરવા પુષ્કરમાં કઠોર તપસ્યા કરી. તેમની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને બ્રહ્મદેવે વરદાન માંગ્યું તો શંખચુડએ એવું વરદાન માંગ્યું કે તે દેવતાઓ માટે અજેય બની જશે. તથાસ્તુ કહેતા, ભગવાન બ્રહ્માએ તેમને શ્રી કૃષ્ણનું બખ્તર આપ્યું જે ત્રણેય લોકમાં શુભતા આપે છે. આ પછી બ્રહ્માજીએ શંખચૂડની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને ધર્મધ્વજની પુત્રી તુલસી સાથે લગ્ન કરવાનો આદેશ આપ્યો. ભગવાન બ્રહ્માની અનુમતિથી તુલસી અને શંખચુડના વિવાહ થયા.
ભગવાન શિવ પણ મારી ન શક્યા
બ્રહ્માજી પાસેથી વરદાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી, શંખચુડા અહંકારી બન્યા અને ત્રણેય લોકમાં પોતાનો માલિકીભાવ સ્થાપિત કર્યો. શંખચૂડથી પરેશાન થઈને દેવતાઓએ ભગવાન વિષ્ણુ પાસે મદદ માંગી, પરંતુ ભગવાન વિષ્ણુએ પોતે તેમને ગૌરવપૂર્ણ પુત્રનું વરદાન આપ્યું હતું, આથી વિષ્ણુએ ભગવાન શંકરની પૂજા કરી, જે પછી ભગવાન શિવ દેવતાઓની રક્ષા કરવા ગયા, પરંતુ ભગવાન કૃષ્ણએ બખ્તર અને તુલસીથી તેમની રક્ષા કરી. પતિવ્રત ધર્મના કારણે ભગવાન શિવ પણ તેમને મારવામાં સફળ ન થઈ શક્યા.
શંખનો જન્મ હાડકામાંથી થયો હતો
આ પછી ભગવાન વિષ્ણુએ બ્રાહ્મણનું રૂપ ધારણ કર્યું અને રાક્ષસ પાસેથી પોતાનું શ્રી કૃષ્ણનું બખ્તર દાનમાં આપ્યું અને શંખચુડનું રૂપ ધારણ કરીને તુલસીની નમ્રતા છીનવી લીધી. આ પછી ભગવાન શિવે પોતાના વિજય નામના ત્રિશૂળથી શંખચુડાનો વધ કર્યો. શંખચૂડના હાડકામાંથી શંખ નીકળ્યો, જેનું પાણી શંકર સિવાય તમામ દેવતાઓ માટે શુભ માનવામાં આવે છે.
