‘શિવ’થી લઈ ‘રામ’: શા માટે સોનિયાથી લઈ નહેરૂ સુધીના કોંગ્રેસીઓ દૂર રહ્યા?

દેશના ઘણા બધા રાજ્યો, ઉપરાંત ભૂતકાળમાં અનેકવિધ આક્રમણો છતાં દેશ એક તાંતણે બંધાયેલો છે તેની પાછળનું કારણ પાયામાં ધર્મ પડ્યો છે તે છે. ધર્મમાં માનીએ એટલે જરૂરી નથી કે સાંપ્રદાયિક છીએ. ધર્મ ઉપર જ સંસ્કૃતિ ઉભી છે. પણ કોંગ્રેસને ધર્મમાં સાંપ્રદાયિકતા દેખાતી હોય તેવું ચિત્ર ઉપસ્યું છે. તેનું કારણ એ છે કે ’શિવ’થી લઈ ’રામ’ના કાર્યક્રમમાં સોનિયાથી લઈ નહેરૂ સુધીના કોંગ્રેસીઓ દૂર રહ્યા છે.

દેશના પાયામાં ધાર્મિકતા રહેલી છે, ધર્મને સાંપ્રદાયિકતા સાથે કે રાજકારણ સાથે ન જોડી શકાય સાંપ્રદાયિક બનવાના ડરે નહેરૂનો સોમનાથ મંદિરના કાર્યક્રમમાં તથા સોનિયાનો રામ મંદિરના કાર્યક્રમમાં હાજરી ન આપવાનો નિર્ણય હાલ ચર્ચાનો વિષય

કોંગ્રેસે અયોધ્યામાં રામ મંદિર પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કાર્યક્રમમાં ભાગ ન લેવાનો નિર્ણય લીધો છે.  આ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપવા માટે પાર્ટીને રામ મંદિર ટ્રસ્ટ તરફથી આમંત્રણ મળ્યું હતું.  કોંગ્રેસે તેને ભાજપ અને આરએસએસની ઘટના ગણાવીને નકારી કાઢી છે.  આમંત્રણ ઠુકરાવ્યા બાદ રાજકારણ ગરમાયું છે.  જો કે ભારતીય જનતા પાર્ટીએ તેને 73 વર્ષ પહેલા સોમનાથ મંદિરના ઉદ્ઘાટન સાથે જોડી દીધું છે.  જેને લઈને ભાજપ અને કોંગ્રેસ વચ્ચે શાબ્દિક યુદ્ધ શરૂ થઈ ગયું છે.

ભાજપે કોંગ્રેસ પર રામ વિરોધી હોવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.  લગભગ સાત દાયકા પહેલાની યાદ તાજી કરાવતા તેણે સમગ્ર મામલામાં દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહર લાલ નેહરુને પણ ફસાવ્યા છે.  ત્યારે નેહરુએ તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ ડો.રાજેન્દ્ર પ્રસાદને સોમનાથ મંદિરના ઉદ્ઘાટન સમારોહમાં આવવાથી રોક્યા હતા.  આ બાબતે બંને વચ્ચે ખુલ્લો મતભેદ હતો.

આ ઘટના સાત દાયકા પહેલાની છે.  વાતાવરણ હવે જેવું જ બની ગયું હતું.  તારીખ 11 મે 1951 હતી.  ગુજરાતમાં સોમનાથ મંદિરનું ઉદ્ઘાટન થયું.  આ 12 જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક છે.  આક્રમણકારોએ આ મંદિરને ઘણી વખત નષ્ટ કર્યું હતું.  ઔરંગઝેબના આદેશ પર તેને તોડી પાડવામાં આવ્યો હતો.  આઝાદી પછી તેનું પુન:નિર્માણ થયું.  આનો શ્રેય તત્કાલિન ગૃહમંત્રી સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલને જાય છે.

11 મે, 1951ના રોજ ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડો. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે મંદિરમાં જ્યોતિર્લિંગની સ્થાપના કરી હતી.  આ કાર્યક્રમમાં રાજેન્દ્ર પ્રસાદની ભાગીદારી સામે નહેરુએ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો.  નેહરુએ તેમાં ભાગ લેવાની સ્પષ્ટ ના પાડી દીધી હતી.  નેહરુએ રાજેન્દ્ર પ્રસાદને પત્ર લખીને પોતાની નારાજગી વ્યક્ત કરી હતી.  તેમને આ કાર્યક્રમમાં ભાગ ન લેવાનું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું.

સોમનાથ મંદિરના ઉદ્ઘાટન કાર્યક્રમના લગભગ ત્રણ મહિના પહેલા નેહરુએ તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિને પત્ર લખ્યો હતો.  આ પત્ર 13 માર્ચ 1951ના રોજ લખવામાં આવ્યો હતો.  તેણે લખ્યું હતું- જો તમને લાગે છે કે આમંત્રણ નકારવું તમારા માટે યોગ્ય નથી, તો હું દબાણ નહીં કરું.  નેહરુએ લખ્યું હતું કે પ્રસાદની સોમનાથ મંદિરની મુલાકાત રાજકીય મહત્વ લઈ રહી છે.  આ કોઈ સરકારી કાર્યક્રમ નથી.  તેથી, તેઓએ આમાં ન જવું જોઈએ.

વાસ્તવમાં, નેહરુ નહોતા ઈચ્છતા કે ડો. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ રાષ્ટ્રપતિ પદ સંભાળતા સમયે કોઈપણ ધાર્મિક કાર્યક્રમનો ભાગ બને.  નેહરુને લાગ્યું કે આનાથી જનતામાં ખોટો સંદેશ જઈ શકે છે.  આ કારણે નેહરુએ તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિને રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.  એ બીજી વાત છે કે પ્રસાદે નેહરુની વાત ન સાંભળી અને સોમનાથ મંદિરના ઉદ્ઘાટન કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો.

નેહરુના પત્રના જવાબમાં ડો.રાજેન્દ્ર પ્રસાદે પણ પત્ર લખ્યો હતો.  પ્રસાદે લખ્યું હતું- હું મારા ધર્મમાં ખૂબ જ માનું છું અને મારી જાતને તેનાથી અલગ કરી શકતો નથી.  ત્યાર બાદ તેમણે ઉદ્ઘાટનમાં હાજરી આપી હતી એટલું જ નહીં.  જોકે, કાર્યક્રમ મુજબ શિવલિંગની સ્થાપના પણ કરવામાં આવી હતી.  તત્કાલિન ગૃહમંત્રી સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે સોમનાથ મંદિરના પુન:નિર્માણની દરખાસ્ત કરી હતી.  તેમણે આ અંગે મહાત્મા ગાંધીને પત્ર લખ્યો હતો.  ગાંધીજીએ આ પ્રસ્તાવની પ્રશંસા કરી હતી.  પરંતુ, એક શરત રાખવામાં આવી હતી કે આમાં સરકારી નાણાનો ખર્ચ ન કરવો જોઈએ.  પટેલે આ શરતનું પત્ર અને ભાવનાથી પાલન કર્યું હતું.

આમ શિવ અને રામ મંદિર બન્નેના કાર્યક્રમમાં કોંગ્રેસ દુરી બનાવી રહી છે. એટલે એવી છાપ ઉપસી છે કે કોંગ્રેસ ધર્મને સાંપ્રદાયિક માનીને તેનાથી દૂર રહેવાનો પ્રયાસ કરે છે. પણ ધર્મ એની જગ્યાએ છે અને રાજકારણ એની જગ્યા છે.