આજના યુગમાં નવા નવા વાયરસોનું આગમન થઈ રહ્યું છે ત્યારે, તકેદારી રાખવી સૌની પ્રથમ ફરજ બને છે. ચેપી રોગો અને બિન ચેપી રોગોમાં કે હોસ્પિટલોમાંથી નીકળતો બાયો મેડિકલ વેસ્ટ બાબતે સૌની જવાબદારી તેના નિકાલ માટેની હોય છે. બાયોમેડિકલ વેસ્ટ જ્યાં ત્યાં નાખવાથી ઘણા લોકો માં ઇન્ફેક્શન થવાની શક્યતા વધી જતી હોય છે, તેથી હોસ્પિટલે તથા તેના સ્ટાફે તેના નિકાલ માટે યોગ્ય વ્યવસ્થા સક્રિય રીતે નિયમિત કરવી જરૂરી છે.
મેડિકલ બાયોવેસ્ટમાં ગાયનેક અને સર્જરી વિભાગમાં વધારે ખતરારૂપ અને વ્યાપક પ્રમાણમાં બાયોવેસ્ટ નીકળતો હોય છે, જેમાં શરીરના અંગોનો પણ સમાવેશ થાય છે: 1998 માં સરકારે કાયદો બનાવીને આવા વેસ્ટનો યોગ્ય નિકાલ ફરજિયાત બનાવ્યો છે
જૈવિક કચરાને જુદી જુદી 10 કેટેગરીમાં વર્ગીકૃત કર્યા છે: આ વેસ્ટમાં નિદાન સારવાર, લોહી ચઢાવવું, રસીકરણ, ઇન્જેક્શન, ઓપરેશન દ્વારા બાયો મેડિકલ વેસ્ટ ઉત્પન્ન થાય છે
કોરોના મહામારી વખતે કામ કરનારને પ્રોત્સાહીત કર્યા હતા, અને કવોરેન્ટાઇન-આઇસોલેશન વોર્ડના મેડિકલ વેસ્ટ યોગ્ય નિકાલ કરવાનો કડક નિયમ અમલમાં હતો. સામાન્ય જનજીવનમાં થતો કચરો ભીનો સુકો અલગ અલગ કરવો જરૂરી છે. વેસ્ટનો યોગ્ય નિકાલ એ સૌથી મહત્વની બાબત છે. હોસ્પિટલનો વેસ્ટ અને બાયોમેડિકલનો વેસ્ટ ચેપ ન ફેલાવે તેવી તકેદારી રાખવી જરૂરી છે. કોરોના મહામારી વખતે ઝડપથી ચેપ ફેલાવતા રોગની સારવારમાં લેવાતા સાધનો ચેપ ન ફેલાવે એ માટે શ્રેષ્ઠ વ્યવસ્થા ફેસીલીટી બધા જાગૃત થયા હતા. હોસ્પિટલમાં કામ કરતા પેરા મેડિકલ સ્ટાફ પણ સંક્રમણનો શિકાર ન બને તે જોવું જરૂરી છે. લાઇવ બ્લડ કોન્ટેકથી ઘણા ચેપ ફેલાઇ શકે છે. આવો વેસ્ટ જયાં ત્યાં ફેંકી ન શકાય. તેમ કરવાથી પ્રજા પંખી કે પશુના જીવન જોખમમાં મુકાય જાય છે.
એકવાર યુઝ થયેલ સિરિંજ ડસ્ટબીનમાં નાખતાં કયારેય પેરામેડિકલ સ્ટાફને વાગી જતાં, તેને ચેપના જોખમ ઉભા થાય છે. આ માટેની જનજાગૃતિ જરૂરી છે. પ્રવર્તમાન સંજોગોમાં પણ ઘણા ચેપી રોગો સાથે એ પહેલાં એચ.આઇ.વી., સ્વાઇનફલુ, બર્ડફલુ, જીકા, ઇબોલા જેવા ઘણા વાયરસો માનવજાતે જોયા છે. હાલમાં જ કોરોના નું નવું વેરિયંટ જેએન.1 અત્યારે જોવા મળે છે.બધી મુશ્કેલીમાંથી બહાર નીકળવા માટે બાયો મેડિકલ વેસ્ટનો યોગ્ય નિકાલ જરૂરી છે. નહિંતર એક નાનકડી બેદરકારી વિનાશ નોતરી શકે છે. સંજોગો બદલાય ગયા છે હવે, બેકાળજી પાલવે તેમ નથી. સૌ પોતે પોતાની જાત બચાવે તે જરૂરી છે.
પ્રવર્તમાન સંજોગોમાં તકેદારી રૂપી સાધનો વઘ્યા છે ત્યારે તેનો નિકાલ કે તેના વપરાશનાં વેસ્ટનાં નિકાલ બાબતે યોગ્ય માર્ગદર્શન જરૂરી છે, જેમ આપણે ધન કચરાના નિકાલ માટે ફરીથી યુઝ કરવા પ્લાન્ટ નાખ્યા છે. ભૂતકાળમાં પણ માસ્ક પી.પી.ઇ. કિટ, હાથ મોજા, બેન્ડેડ, રોલ, ફેસશિલ્ડ વિગેરેના વપરાશ પછી ડસ્ટબીનમાંથી બીજા ક્ધટેનરમાં ઠાલવીને તકેદારીના પગલા ભર્યા હતા.
આ જોખમી બાબતે આપણે આત્મ સંતોષ માનીએ એમ ન ચાલે, તેનો યોગ્ય નિકાલ કાળજી પૂર્વક થાય તે જોવું જરૂરી છે. ધારો કે આવો વેસ્ટ શ્ર્વાનની મદદથી બીજી વ્યકિત સુધી પહોંચે તો ભયંકર પરિણામ આવી શકે. બ્લડ બેંકના વેસ્ટ તથા ઓપરેશન કરતી હોસ્પિટલના વેસ્ટ નિકાલની ચોકકસ ગાઇડ લાઇન છે, તે પ્રમાણે જ અમલ થવો જરૂરી છે.
સામાન્ય દિવસોમાં પણ વિશાળ કચરો ભેગો થાય છે ત્યારે, આજનાં યુગમાં ડિસ્પોઝેબલ કોન્સટેપ્ટ કામ આવે એમ છે. સિરીઝ નિડલમાં આ બાબતે સારી જન જાગૃતિ આવી છે. બાયો મેડિકલ વેસ્ટ નિકાલમાં નાની વસ્તુઓ ઘ્યાન રાખવી જરૂરી છે. સિવિલ હોસ્પિટલ કે ખાનગી હોસ્પિટલનો વેસ્ટ નિકાલ સૌથી ચિંતાની બાબત છે. લોકો આજે પણ જાહેરમાં ઘરનો કચરો ફેંકી રહ્યા છે. પરંતુ બાયો મેડિકલ વેસ્ટ જાહેરમાં ફેકાય તો સમસ્યા ઊભી થઇ જાય છે. કોર્પોરેશનનો આરોગ્ય વિભાગ પણ વારંવાર આ બાબતે દંડ કરે છે.
જૈવિક કચરો- બાયોમેડિકલ વેસ્ટ માટેનો કાયદો છે. મીનીસ્ટ્રી ઓફ એન્વાયરમેન્ટ એન્ડ ફોરેસ્ટ ના નોટીફિકેશન મુજબ બાયોમેડિકલ વેસ્ટના નિયમો છે. જેમાં નિદાન સારવાર લોહી ચઢાવવું, રસીકરણ, ઇન્જેકશન, ઓપરેશન વિગેરે દ્વારા બાયો મેડિકલ વેસ્ટ ઉત્પન થાય છે. તેની લાગુ પડતી હોસ્પિટલ, નાના મોટા દવાખાના, પશુ દવાખાનું પેથોલોજી લેબ વેકસીનેશન મેન્ટ વિગેરેને લાગુ પડે છે. જો આ લોકો વેસ્ટનો યોગ્ય નિકાલ ન કરે તો વાતાવરણ બગાડે છે. અને લોકોના આરોગ્યને ગંભીર નુકશાન પહોચાડી શકે છે. તેના માટે કાયદામાં દંડની જોગવાઇ છે. તબિબી સારવાર દરમ્યાન કે હોસ્પિટલ વેસ્ટનું
રીસાયકલિંગ અશકય છે, કારણ કે એ સીધા રોગ કે બીમારી સાથે સંલગ્ન છે. બીજી વાત લોકોનાં આરોગ્ય સાથે સંકળાયેલી છે.
બોયોમેડિકલ વેસ્ટના એકત્રીકરણ અને નિકાલ પણ મોંધા થઇ ગયા છે, પણ આમાં બેદરકારી ન ચાલે તેનો યોગ્ય નિકાલ જરૂરી છે. આ વેસ્ટનો સંગ્રહ કે ભરાવો પણ ન ચાલે કારણ કે તેનાથી પણ સંક્રમણ થાય છે. સૌથી ગંભીર ખતરો તો આવા કલેકશન, નિકાલમાં કામ કરતા લોકો ઉપર છે. કોવિડ-19 જેવા ચેપી રોગના મેડિકલ વેસ્ટ તો 100 ટકા બાળીને જ ભસ્મી ભૂત કરવો પડે જ છે. ચેપી રોગોની મહામારી વખતે
હોમ કોરોન્ટાઇન થયેલા લોકોએ પણ પોતાનો વેસ્ટનો નિકાલ યોગ્ય રીતે, ગાઇડ લાઇન મુજબ કરવો જરૂરી બની જતું હોય છે. મ્યુનિસિપલ સોલિડ વેસ્ટ ડીસ્પોઝેબલની જવાબદારી સ્માર્ટ સીટી અંતર્ગત કોર્પોરેશનની હોય છે. લોકોએ પણ નાગરીક ધર્મ બજાવીને કચરાનો યોગ્ય નિકાલ કરવો જરુરી છે. બીજાના જીવ બચાવવાની સૌની જવાબદારી છે.
બાયો મેડિકલ વેસ્ટના આ છે, કલર કોડ
બાયો મેડિકલ વેસ્ટ ને એકત્ર કરવા માટે તેની બેગના અલગ અલગ કલર કોડ આપવામાં આવ્યા છે.આ સિસ્ટમમાં પીળા રંગની બેગમાં બાળી શકાય તેવો, લાલ રંગમાં ધારદાર વસ્તુઓ માટે, ભૂરા રંગનો ઉપયોગ લેબોરેટરીમાં વપરાયેલી માઈક્રો વસ્તુઓ માટે, અને કાળા રંગનો ઉપયોગ વણ વપરાયેલી દવાના વેસ્ટ માટે નિયત કરેલ છે.
