ઇ-વેસ્ટમાંથી બેસ્ટ બની સોનાની ખાણ સાબિત થશે?
સરકાર ઇ વેસ્ટના સંગ્રહ, પ્રોડકટ ઉત્પાદકોની જવાબદારી સહિતના અનેક નિયમો ઘડવાની તૈયારીમાં : હાલ માત્ર 10 ટકા જ ઇ-વેસ્ટ એકત્ર થતું હોય તેમાં વધારો કરવા સરકાર જરૂરી તમામ પગલાં લેશે
ઇ-વેસ્ટની નકામી ચીજોને કામની કરી દેવા સરકાર નીતિ ઘડશે. સરકાર ઇ વેસ્ટના સંગ્રહ, પ્રોડકટ ઉત્પાદકોની જવાબદારી સહિતના અનેક નિયમો ઘડવાની તૈયારીમાં છે. હાલ માત્ર 10 ટકા જ ઇ-વેસ્ટ એકત્ર થતું હોય તેમાં વધારો કરવા સરકાર જરૂરી તમામ પગલાં લેશે તેવું જાણવા મળ્યું છે.
અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે, સરકાર ઈલેક્ટ્રોનિક વેસ્ટ પોલિસીમાં સુધારો કરવાની યોજના બનાવી રહી છે. સંશોધિત નીતિ ઉદ્યોગને આ ઉત્પાદનોમાંથી કાઢવામાં આવેલી ધાતુઓ અને દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજોના જથ્થાને બદલે રિસાયકલ કરાયેલા ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉત્પાદનોના કુલ જથ્થાને ધ્યાનમાં લેવાની મંજૂરી આપી શકે છે, એમ તેઓએ જણાવ્યું હતું.
નીતિ આયોગ અને ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઈન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી મંત્રાલય એ પોલિસીને મજબૂત કરવા માટે બહુવિધ હિસ્સેદારોની પરામર્શ કરી છે અને તે ટૂંક સમયમાં રિલીઝ થઈ શકે છે, એમ અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું.
નીતિ આયોગના એક વરિષ્ઠ સરકારી અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, “આ વખતની ઈ-વેસ્ટ પોલિસીમાં કચરાના સંગ્રહ, ઉત્પાદકની જવાબદારી અને અન્ય નીતિ સંબંધિત મુદ્દાઓને ધ્યાનમાં લેવાશે રહેશે. કાઢી નાખવામાં આવેલી ઈલેક્ટ્રોનિક વસ્તુઓમાંથી પેદા થતો ઈ-વેસ્ટ, સોનું, ચાંદી, તાંબુ અને એલ્યુમિનિયમ સહિત દુર્લભ પૃથ્વીના ખનિજો અને ધાતુઓથી સમૃદ્ધ છે.
અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે સુધારેલ અભિગમ કંપનીઓને પરિપત્ર અર્થતંત્રની વિભાવના દ્વારા ઉત્પાદનોના સંપૂર્ણ જીવનચક્ર સંચાલનને જોવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો હશે.જ્યારે સરકાર પ્રોત્સાહનો વિશે વિચારી શકે છે, ત્યારે તે અભિગમને બદલી શકે છે અને ઉત્પાદનમાંથી ધાતુ અને દુર્લભ પૃથ્વીના ખનિજોના જથ્થાને બદલે રિસાયકલ કરાયેલા ઇલેક્ટ્રોનિક ઉત્પાદનોની સંખ્યા પર પ્રોત્સાહન આપે તેવી શક્યતા છે,”
એવો અંદાજ છે કે ભારતમાં ઈ-કચરો વાર્ષિક 10%ના દરે વધી રહ્યો છે અને આદિમ અને જોખમી પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને બિન-ઔપચારિક ક્ષેત્રમાં ઈ-કચરાનું મુખ્ય રિસાયક્લિંગ ચાલુ છે.
ઇ-વેસ્ટનું ક્ષેત્ર વણખેડાયેલું, છતાં ભારત હાલ ત્રીજા ક્રમે
ગ્લોબલ ઈ-વેસ્ટ મોનિટર 2020 રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતે 2019માં 3.2 મિલિયન ટન ઈ-વેસ્ટ પેદા કર્યો હતો, જે ચીન (10.1 મિલિયન ટન) અને યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ (6.9 મિલિયન ટન) પછી ત્રીજા ક્રમે છે. સેન્ટ્રલ પોલ્યુશન કંટ્રોલ બોર્ડના તાજેતરના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે 2018-19માં ભારતમાં ઉત્પાદિત થયેલા અંદાજિત ઈ-વેસ્ટમાંથી માત્ર 10% અને 2017-18માં 3.5% ઈ-વેસ્ટ એકત્ર કરવામાં આવ્યો હતો.
દેશમાં ઈ-વેસ્ટ 2025 સુધીમાં 11.5 મિલિયન મેટ્રિક ટન સુધી પહોંચવાનો અંદાજ
ભારતમાં ઈ-વેસ્ટનો કુલ જથ્થો 2025 સુધીમાં ઓછામાં ઓછા 11.5 મિલિયન મેટ્રિક ટન સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે. ભારતમાં લગભગ 450 નોંધાયેલા ઈ-વેસ્ટ રિસાયકલર્સ છે. નિષ્ણાતો એવું પણ સૂચવે છે કે ઈ-વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ સેક્ટર 2025 સુધી આવકમાં 14 ટકાના ચક્રવૃદ્ધિ દરે વૃદ્ધિ પામે તેવી શક્યતા છે.
