સતત 50 વર્ષ હિન્દી ફિલ્મ જગતમાં પોતાના આગવા અભિનયથી ફિલ્મોને સફળ બનાવી, નકારાત્મક ભૂમિકા સાથે 700થી વધુ ફિલ્મોમાં કામ કર્યુ: ફિલ્મ ‘અનાડી’ના અભિનય માટે ફિલ્મ ફેર એવોર્ડ મળ્યો હતો: આંખો-ચહેરાના હાવભાવ સાથે વઢકણી સાસુ તરીકે આજે પણ સૌ લલિતા પવારને યાદ કરે છે
આપણી ફિલ્મોમાં સમાજમાં બનતી ઘટનાઓનું નિરૂપણ થતું હોય છે. આપણી ફિલ્મો સમાજનો આયનો પણ કહેવાતી, બોલીવુડમાં સારા-નરસા કેરેકટરમાં કેટલાય કલાકારો પોતાના અભિનયથી અમર થયાતે લલિતાપવારનું નામ શિરમોર છે. તે બોલીવુડની પ્રથમ વેમ્પ અભિનેત્રી સાથે તેના ચહેરા અને આંખોનાં અભિનય સાથે બોડી લેંગવેઝથી પાત્રને જીવંત બનાવી દેતા હતા. એ જમાનામાં સાસુ-વહુના ઝગડાઓ સાથે ભાઈ-ભાઈના ઝગડાઓનું તેની ફિલ્મમાં નીરૂપણ જોવા મળતું લલિતા પવારનો અભિનય એટલો વાસ્તવિક હતોકે લોકોને પડદા પર આવે ત્યાંજ કંઈક કાવાદાવાની બીક લાગતી હતી. બોલીવુડના ઈતિહાસમાં સૌથી ક્રુર-ખતરનાક સાસુનું પાત્ર લલિતાપવાર સિવાય બીજાું કોઈ ભજવી શકયું નથી. ફિલ્મોની સકારાત્મક સાઈડ સિવાય નકારાત્મક ભૂમિકા તેમણે બખુબી ભજવીને ચાર ચાંદ લગાવી દીધા હતા.
જુના ફિલ્મોની ઘણી સારી વાતો ને કારણે આજે પણ આપણને જોવા ગમે છે. જૂના ફિલ્મ ગીતો, કલાકારોનો અભિનય અને સંગીત તેનું મુખ્ય જમા પાસુ હતું. કલાકારોના અભિનય એટલા જીવંત હોય કે આપણને વાસ્તવિક લાગે. ફિલ્મોમાં વિલનની સાથે વઢકણી સાસુની ક્રુરતા અને વહું ઉપર થતાં અત્યાચારો સાથે ઘણી પારિવારીક ફિલ્મો હીટ બની હતી. હિન્દી ફિલ્મની સાસુની વાત આવે એટલે એક જ નામ આવે ‘લલિતા પવાર’ તેનું મૂળનામ અંબિકા હતું. રેશમ અને કપાસનો ધંધો કરતા લક્ષ્મણ રાવ સગુનને ત્યાં 18 એપ્રીલ 1916ના રોજ લલિતા પવારનો જન્મ થયો હતો. તેમની માતા એક મંદિરમાં દર્શન કરવા ગઇને ત્યાં પ્રસૃતિ થતા તેની પુત્રીનું અંબિકા રાખ્યું જે બાદમાં લલિતા થયું.
રામાયણ સિરીયલની મંથરાના પાત્રને લલિતા પવારે તેના અભિનયથી અમર બનાવી દીધુ હતું. હિન્દી ફિલ્મોની તે મુખ્ય નાયિકા હતી. તેમનું અવસાન 81 વર્ષે 22 ફેબ્રુઆરી 1988માં થયું હતું. તેઓ છેલ્લે એકલા જ રહેતા હોવાથી તેમના મુત્યુ બાદ ત્રણ દિવસે સગાને જાણ થઇ હતું. તેમણે 9 વર્ષની ઉંમરે બાળ કલાકાર તરીકે રાજા હરિશચંદ્ર ફિલ્મમાં કામ કર્યુ હતું. મુંગી ફિલ્મોથી શરૂ કરીને રંગીન ફિલ્મોના દૌર સુધી હિન્દી-મરાઠી અને ગુજરાતી જેવી ભાષાની 700થી વધુ ફિલ્મોમાં કામ કર્યુુ હતું. તેમના જીવનનો શ્રેષ્ઠ અભિનય 1959માં આવેલી અનાડી ફિલ્મ હતી જેમના માટે તેને સહાયક અભિનેત્રીનો ફિલ્મ ફેર એવોર્ડ મળેલ હતો.
1932માં આવેલી કૈલાશ ફિલ્મ સહનિર્માણ બાદ 1938માં એક ફિલ્મ બનાવી હતી. 1942માં આવેલી ‘જંગ એ આઝાદી’ ના શુટીંગ દરમિયાન થયેલી ઘટનાને કારણે પક્ષીઘાતના હુમલો આવ્યોને એક આંખની નસ ફાટી ગઇ હતી. આમ છતાં હિંમત ન હારીને અભિનય યાત્રા ચાલુ જ રાખી હતી. તેમણે ફિલ્મોમાં સાસુ અને માં નો રોલ સૌથી વધુ કર્યો છે જે એક રેકોર્ડ છે. ઘણી ફિલ્મોમાં ચરિત્ર રોલ પણ કરીને સારી ચાહના મેળવી હતી. 1961માં ભારતીય સિનેમાની પ્રથમ મહિલાના રૂપ ભારત સરકારે સન્માન કર્યુ હતું. લલિતા પવારે પહેલા લગ્ન ગણપતસવ પવાર સાથે કર્યાને તેની સાથે છુટાછેડા બાદ નિર્માતા રામપ્રકાશ ગુપ્તા સાથે બીજા લગ્ન કર્યા હતા.
લલિતા પવારની સફળ ફિલ્મોમાં દાગ, શ્રી420, મીસ્ટર એન્ડ મિસીસપપ, નૌદો ગ્યારાજ, અનાડી, સુજાતા, ઝુમરૂ, જંગલી, હમર્દોનો, પ્રોફેસર, બનારસી ઠગ, સેહરા, ગ્રહસ્થી, ઘર બસાકે દેખો, શરાબી, ફૂલ ઓર પથ્થર, નૂરજહાં, આનંદ, ગોપી, બોમ્બે ટુ ગોવા, નયા દિન નઇ રાત, યારાના, નશીબ અને છેલ્લે 1997માં તેના મુત્યુ બાદ ‘ભાઇ’ ફિલ્મ રજૂ થઇ હતી.
બાળ કલાકાર તરીકે કામ કરનાર લલિતા પવાર 40ના દશકાની મુખ્ય અભિનેત્રી હતી. તેનું ફિલ્મોમાં આગમન એક યોગનું યોગ હતું. પિતા સાથે ફિલ્મનું શૂંટીંગ જોવા ગઇને ડાયરેકટર નાના સાહેબે તેને જોઇને તેની ફિલ્મમાં બાળ કલાકારનો રોલ ઓફર કર્યો હતો. તેની પ્રથમ બોલતી ફિલ્મ હિંમત એ મર્દા જે 1935માં આવી હતી. આ ફિલ્મમાં તેણે બિકીની સીન્સ આપીને તરખાટ મચાવી દિધો હતો. એ જમાનામાં આવા સિન આપવા તે ઘણું હિંમત ભર્યુ કદમ ગણાયું હતું. તેમની સફળતા ચાલતી જ હતી ત્યાં અકસ્માતે તેનો ચહેરો સાવ બગડી ગયો ને બાદમાં તેના વિલ પાવરથી બીજા 4 દશકા સુધી ઘણી ફિલ્મો કરીને લોકોના દિલ જીત્યા હતા. એ જમાનામાં વઢકણી સાસુ તરીકે તેનું નામ સમગ્ર દેશમાં ગુંજતું હતું. સમાજમાં બનતા સાસુ-વહુંના ઝગડામાં પણ સાસુને લલિતા પવારની ઉપમા અપાતી હતી.
એક થપ્પડે લલિતા પવારનું જીવન ખરાબ કરી નાખ્યું હતું. આ ઘટના પહેલા તે ખુબ જ સુંદર ગ્લેમરને સ્વરૂપવાન હતી. તેની પ્રારંભની ફિલ્લો જોવો તો તેની સુંદરતાનો અંદાજ આવી શકે. એ જમાનામાં એને ઘણા સારા રોલ પણ કર્યા હતા. ફિલ્મજગતના ઘણા કલાકારોના જીવનમાં બનેલા સામાન્ય બનાવો પણ આખી જીંદગી યાદ રહી જાય તેવા હોય છે. આ વઢકણી સાસુના જીવનમાં આ બનાવ બાદ વણાંક આવ્યો હતો. એ જમાનામાં છોકરીઓને શાળાએ પણ મોકલતા નહી ત્યારે લલિતા પવારે બાળ કલાકાર તરીકે ફિલ્મોમાં અભિનય કર્યો હતો. આ કામ માટે તેને માત્ર 18 રૂપિયા આપ્યા હતા. તમને જાણીને નવાઇ લાગશે કે લલિતા પવાર અભિનેત્રી સાથે એક સારી ગાયિકા પણ હતી.
પક્ષીઘાતના હુમલા બાદ લલિત પવારે એક આંખ બંધ સાથે 1948માં ફિલ્મ ‘ગૃહસ્થી’માં અભિનય સાથે ફિલ્મ યાત્રાની બીજી ઇનીંગ શરૂ કરી હતી. બાદમાં તેને કઠોર સાસુના રોલ મળવા મંડતા તે પણ સ્વીકારીને તેમની ફિલ્મ યાત્રા ચાલુ જ રાખી હતી. પૂનામાં તેના આરોહિ બંગલામાં એકલા રહેતા લલિતા પવારનું મૃત્યું થયા બાદ ત્રણ દિવસે પરિવારને જાણ થઇ જે ઘણો કરૂણ બનાવ હતો.
લલિતા પવારનો પુત્ર જય પવાર પણ ફિલ્મ નિર્માતા છે તેમણે 1971માં આવેલી ‘પરવાના’ ફિલ્મ બનાવી હતી જે સફળ રહી હતી. આ ફિલ્મમાં અમિતાભ બચ્ચન હતા. આગાળામાં હજી બીગ બી નવાનવા ફિલ્મ દુનિયામાં કદમ માંડતા હતા ત્યારે તેમને ફિલ્મ ‘પરવાના’ માં તક મળી હતી.
કામિની કૌશલ-નિરૂપારોય પણ એના જમાનાની અભિનેત્રીએ સાસુ કે માં ના રોલ કર્યા પણ લલિતા પવાર તો નંબર વન હતા. તેમની ફિલ્મ સારભી કભી બહુથી’ નો લલિતા પવારનો ડાયલોગ ‘મેરી ઝુબાનસે ઉગલા હુઆ ઝહર ભી અમૃત બન જાતા હે આજે પણ લોકોને યાદ છે. મુંગી ફિલ્મોમાં 1928માં બાર વર્ષની વયે બાળ કલાકાર લલિતા પવારે એ જમાનાની ફિલ્મોમાં પ્લેબેક સિંગિંગની શરૂઆત થઇ ન હતી જેથી અભિનય કરનાર પોતે જ પોતાના કંઠમાં ગીતો ગાતા લલિતા પવારનો અવાજ સારો હોવાથી તેમને મુખ્ય નાયિકાનુ કામ મળવા લાગ્યું તેમણે પોતાની આત્મકથા પણ લખી હતી. જેમાં તેણે કબુલ્યું કે મારુ આખું જીવન દુર્ઘટનાઓથી ભરેલું હતું. જીવનમાં કેટલાય પ્રસંગો આવ્યા કે હમણાં જ ફિલ્મો સાથે મારોના તો તૂટી જશે પણ કોણ અદૃશ્ય મજબૂત સાંકળે મને ફિલ્મો સાથે બાંધી રાખી હતી. મારૂ જીવન સતત ઝરણાની જેમ અંત સુધી વહેતું રહ્યું હતું.
શૂટીંગમાં થયેલા અકસ્માતે લલિતા પવારનો ચહેરો બદલી નાખ્યો
1942માં લલિતા પવાર ફિલ્મ જંગએ આઝાદીનાં એક દૃશ્યનું શુટીંગ કરી રહી હતી. આઝાદી પહેલાની આ ફિલ્મમાં મુખ્ય અભિનેતા ભગવાન દાદાએ લલિતા પવારને થપ્પર મારવાની હતી. માસ્ટર ભગવાનને લલિતાને એટલી સખતથી થપ્પડ મારી કે લલિતા પવાર નીચે પડી ગયા ને કાનને નાક માંથી લોહી નીકળવા લાગ્યું સેટ પરના ડોકટર દ્વારા અપાયેલી ખોટી દવાને કારણે તેને લકવો થઇ ગયોને ત્યારથી જેમની જમણી આંખ સંપૂર્ણ સંકોચાઇ ગઇ હતી. બાદમાં લલિતા પવારની ઝીણી આંખ સાથે ફરી ફિલ્મપાત્રા શરૂ કરી પણ તેમને મોટાભાગે નકારાત્મક ભૂમિકાઓ જ મળતી હતી. તેમણે 700થી વધુ ફિલ્મોમાં કામ કર્યુ હતું.
