ગણેશ ચતુર્થી તે રાષ્ટ્ર ભરમાં ઉજવાતો તહેવાર છે. આ તહેવાર તે હિન્દુઓનો મુખ્ય તહેવાર છે. આ તહેવાર એ વિઘ્નહર્તા,મંગલકર્તા અને રિદ્ધિ-સિદ્ધિનાદાતા ભગવાન શ્રી ગણેશના જન્મ નિમિતે ઉજવામાં આવે છે. આ તહેવાર ૧૦ દિવસ સુધી ઉજવાય છે.
આ તહેવારની ઉજવણીનો ઇતિહાસ અને મહત્વ : ગણેશ ચતુર્થીના તહેવારની શરૂઆત મરાઠા શાસનકાળમાં થાય છે, ચત્રપતિ શિવાજીએ ઉત્સવની શરૂઆત સાથે. ભગવાન શિવ અને દેવી પાર્વતીના પુત્ર ગણેશના જન્મની કથામાં આ માન્યતા મૂકે છે. દેવી પાર્વતી ગણપતિની નિર્માતા હતી. તેણી, ભગવાન શિવની ગેરહાજરીમાં, તેમના ચંદનની પેસ્ટનો ઉપયોગ કરીને ગણેશની રચના કરી હતી અને તેને સ્નાન માટે ગઈ હતી ત્યારે તેની રક્ષા માટે મૂકી હતી. જ્યારે તેણી ગઈ હતી ત્યારે ભગવાન શિવએ ગણેશ સાથે લડત ચલાવી હતી. ગુસ્સે થયા, ભગવાન શિવએ ગણેશનું માથું કાપી નાખ્યું. જ્યારે પાર્વતીએ આ દૃશ્ય જોયું, ત્યારે તેણે કાલી દેવીનું રૂપ લીધું અને સંસારનો નાશ કરવાની ધમકી આપી. આ વાતથી બધાને ચિંતા થઈ અને તેઓએ ભગવાન શિવને કાલી દેવીના ક્રોધને સમાધાન શોધવા અને શાંત કરવા વિનંતી કરી. ત્યારબાદ શિવએ તેના તમામ અનુયાયીઓને તુરંત જઇને એક બાળક શોધી કા toવાનો આદેશ આપ્યો જેની માતા તેની બેદરકારીમાં તેના બાળક તરફ છે અને તેનું માથું લાવશે. અનુયાયીઓ દ્વારા જોવામાં આવેલું પહેલું બાળક એક હાથીનું હતું અને તેઓએ આદેશ આપ્યો તેમ તેમનું માથું કાપીને ભગવાન શિવ પાસે લાવ્યા. ઇતિહાસ ભગવાન શિવએ તરત જ ગણેશના શરીર પર માથું મૂક્યું અને તેને ફરીથી જીવંત બનાવ્યું. મા કાળીનો ક્રોધ શાંત થયો અને દેવી પાર્વતીએ ફરી એક વાર અભિભૂત થઈ. બધા ભગવાન ભગવાન ગણેશ આશીર્વાદ અને આ જ કારણોસર આજે ઉજવવામાં આવે છે.
કેવી રીતે લોકોમાં શરૂ થઈ ઉજવણી ગણેશ ચતુર્થીની :સૌ પ્રથમ આ તહેવાર ૧૯૮૯માં પુણેમાં ઉજવાયો હતો. આ તહેવાર સંસ્કૃતિ અને રાષ્ટ્રવાદને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઉજવામાં આવતો હતો. મરાઠા સામ્રાજ્યના સ્થાપક શિવાજીના શાસન દરમિયાન પૂણેમાં જાહેર કાર્યક્રમો તરીકે આ તહેવારની ઉજવણીની નોધ કરવામાં આવી હતી. અને ત્યારબાદ ભારતના એક સ્વાતંત્રીય સેનાની અને સમાજ સુધારક એવા બાલ ગંગાધર તિલક એ આ તહેવાર ભારતને નવા રૂપથી ઉજવાતા શીખવ્યો. તેમને આ તહેવાર સામૂહિક સમુદાયની પુજા તથા તે સમયમાં અનેક સ્વાતંત્રીય સેનાની તેમાં જોડાય અને આઝાદીની લડત શરૂ કરી હતી. આ સાથે તેઓએ આ તહેવારને સંસ્કૃતિ એકતા સમજી અને લોકોને આ તહેવારથી જોડાવ્યા હતા અને આ તહેવારની ઉજવણીનો ભવ્યાતી રીતે થયો પ્રારંભ અને ત્યારબાદ આ તહેવાર મહારાષ્ટ્ર તેમજ રાષ્ટ્ર ભરમાં લોકોની એકતાથી ઉજવામાં આવે છે. આ તહેવાર અનેક જ્ઞાનતિઓના લોકો માટે મળવાનું એક સ્થાન છે. આ તહેવાર ભક્તિ સાથે લોકોને પોતાની કલાત્મક અભિવ્યક્તિ પણ દર્શવાય તેનું મધ્યમ છે.
કેવી રીતે ઉજવાતો આ તહેવાર પ્રાચીન કાળમાં : લોકો પહેલના સમયમાં પણ માટી થકી ભગવાન ગણપતિના મુર્તિ બનાવતા અને ફૂલ તેમજ વનસ્પતિ રંગો દ્વારા તેમનો શણગાર કરી લોકો ભાદરવા શુક્લ ચતુર્થીના ચોથા દિવસે મુર્તિની પુજા કરતાં હતા.
કેવી રીતે ઉજવામાં આવે ગણેશ ચતુર્થી : દરેક ઘરે તથા પાંડાલોમાં લાવાય વાજતે-ગાજતે ગણપતિની મુર્તિને ત્યારબાદ તેને ઘરના મંદિરોમાં આવે છે અને બિરાજિત કરવામાં આવે છે.રંગોળીથી કરાય છે ઘરોમાં વિઘ્નહરતાનું સ્વાગત માટે. પુજા આરતીથી કરાય છે સવાર સાંજ ભગવાનની પુજા અને વેચાય છે લાડુનો પ્રસાદ લોકો અને ભક્તોમાં. ઉજવણી ગણેશ ચતુર્થીની તૈયારી તહેવારના લગભગ એક મહિના પહેલાથી શરૂ થાય છે. આ ઉજવણી લગભગ દસ દિવસ સુધી ચાલે છે (ભાદ્રપદ શુધ્ધ ચતુર્થીથી અનંત ચતુર્દશી સુધી). પહેલા દિવસે ઘરોમાં ભગવાન ગણેશની માટીની મૂર્તિ સ્થાપિત કરવામાં આવે છે. ઘરો ફૂલોથી સજ્જ છે. મંદિરો મોટી સંખ્યામાં ભક્તોની મુલાકાત લે છે. પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે અને ભજન કરવામાં આવે છે. મિત્રો મિત્રો અને પરિવાર સાથે ઉત્સવની ઉજવણી કરવા માટે સ્થાનિકો પંડાલો ગોઠવે છે અને ભગવાન ગણેશની મોટી મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરે છે. ઉજવણીના અંતિમ દિવસે શેરીઓમાં ભગવાન ગણેશની મૂર્તિ લેવામાં આવે છે. લોકો મૂર્તિની સાથે શેરીઓમાં નૃત્ય અને ગીતના રૂપમાં તેમનો ઉત્સાહ અને આનંદ પ્રદર્શિત કરે છે. આ મૂર્તિ આખરે નદી અથવા સમુદ્રમાં ડૂબી છે. આ દિવસે મોટી સંખ્યામાં શ્રદ્ધાળુઓ તેમની ખુશી વ્યક્ત કરી તેમની પ્રાર્થના કરી રહ્યા છે.
કેવી રીતે થાય છે ઘરે આ તહેવારની ઉજવણી: ગણેશ પૂજન તમારા ઘરે ભગવાન ગણેશની માટીની મૂર્તિ સ્થાપિત કરવાથી શરૂ થાય છે. તકતી (ભોગ) માટે વિવિધ વાનગીઓ રાંધવામાં આવે છે. મૂર્તિને શુદ્ધ પાણીથી સ્નાન કરાવવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ ફૂલોથી શણગારવામાં આવે છે. જ્યોતિ લાઇટ છે અને ત્યારબાદ આરતી શરૂ થાય છે. આ સમયે વિવિધ ભજન, અને મંત્રોચ્ચાર કરવામાં આવે છે. ગણેશ ચતુર્થી પૂજન એવું માનવામાં આવે છે કે સંપૂર્ણ ભક્તિ સાથે મંત્રનો જાપ કરવાથી મૂર્તિમાં જીવ આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન, ગણેશ તેમના ભક્તોના ઘરે જાય છે અને તેમની સાથે સમૃદ્ધિ અને સૌભાગ્ય લાવે છે. આ જ કારણોસર દિવસ ખૂબ જ શુભ દિવસ તરીકે મનાવવામાં આવે છે.
ભારતના ક્યાં રાજ્યોમાં ઉજવાય છે ગણેશ ચતુર્થી : આ તહેવારમાં ભારતમાં મુખ્યત્વે મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર,ગુજરાત,ગોવા,તેલંગણા,આંધ્રપ્રદેશ,તામિલનાડુ,પશ્ચિમ બંગાળ અને ઓડિશામાં લોકો ઘરે અને જાહેરમાં ઉજવામાં આવે છે. દરેક જગ્યાએ આ તહેવાર દરમિયાન લોકો ઘરે અને પનડાલો માટીથી બનાવેલી મૂર્તિઓની સ્થાપના કરવામાં આવે છે અને સંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો દ્વારા ભવ્ય રીતે ઉજવણી થાય છે.
