શું સ્ત્રી સશક્તિકરણની વાતો બણંગા સમાન?
સેનાની કમાન્ડીંગ પોસ્ટ પર સ્ત્રી અધિકારીઓ ન મૂકવા સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં કેન્દ્ર સરકારનો ખુલાસો
શારીરીક રીતે કોમળ ગણાતી મહિલાઓ સમય આવ્યે રણચંડી બનીને સંહાર આચરવામાં પણ પાછળ પડતી નથી ઈતિહાસમાં નજર કરીએ તો ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ સહિતની અનેક મહિલાઓ રણચંડી બન્યાના અનેક દ્રષ્ટશંતો જોવા મળે છે. જે સમયે સ્ત્રીઓ લડાઈ લડી શકે નહી તેવી માન્યતાઓ પ્રવર્તતી હતી ત્યારે લક્ષ્મીબાઈએ પોતાના રાજય ઝાંસીને અંગ્રેજોનાં હાથમાં જતુ બચાવવા પુરૂષવેશમાં અંગ્રેજી સૈન્ય સામે લડાઈ લડીને શહીદી વ્હોરી લીધી હતી જયારે લક્ષ્મીબાઈના શરીર પર ધાવ પડયા ત્યારે અંગ્રેજોને ખબર પડી કે પૂરૂષવેશમાં તેમની સામે ઝાંસીની રાણી લડતી હતી. આમ સદીઓથી પુરૂષ પ્રધાન સમાજમાં સ્ત્રીઓનું આધિપત્ય સ્વીકારવામાં આવતું નથી.
હાલની ૨૧મી સદીનાં યુગમાં સરકાર સ્ત્રી સશકિતકરણની અનેક યોજનાઓ ચલાવીને સ્ત્રીઓને પૂરૂષ સમોવડી બનાવવા પ્રયત્નો કરી રહી છે. જેથી હાલ દરેક ક્ષેત્રમાં સ્ત્રીઓ પૂરૂષ સમકક્ષ બનીને બહાર આવી છે. સ્ત્રીઓ હવે સૈન્યમાં પણ જોડાઈને સરહદ પર જઈને રણમોરચે ઉતરવામાં પણ પાછીપાની કરતી નથી. જયારે સ્ત્રી સશકિતકરણની વાતો બણંગા સમાન પૂરવાર થાય તેવો એક જવાબ કેન્દ્ર સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં રજૂ કર્યો છે. આ જવાબમાં સરકારે જણાવ્યું છે કે પુરૂષ સૈનિકો પોતાના ઉપરી અધિકારી તરીકે સ્ત્રીઓને સ્વીકારવાની માનસીકતા ધરાવતા નથી. જેની કમાન્ડર જેવા સૈન્યના મહત્વપૂર્ણ હોદા પર સ્ત્રી અધિકારીઓની નિમણુંક કરવામાં આવતી નથી.
સેનામાં કમાન્ડ પોસ્ટીંગ માટે પસંદ થયેલી અનેક સ્ત્રી અધિકારીઓને કાયમી કમાન્ડીંગ પોસ્ટીંગ ન અપાતા તેઓએ આ અન્યાયના વિરોધમાં સુપ્રીમ કોર્ટના દ્વાર ખટખટાવ્યા હતા. આ અરજી અંગે કેન્દ્ર સરકારે રજૂ કરેલા જવાબમાં જણાવ્યું છે કે સેનામાં મોટાભાગના સૈનિકો ગ્રામ્ય વિસ્તારમાંથી આવતા હોય પુરૂષ પ્રધાનની માનસિકતાના કારણે પોતાના ઉપરી અધિકારી તરીકે સ્ત્રીઓને સ્વીકારી શકતા નથી. ઉપરાંત એવી પણ દલીલ કરવામાં આવી છે કે સ્ત્રી અને પૂરૂષ વચ્ચેની શારીરીક મર્યાદાઓ અને સ્ત્રી અધિકારીઓની વિષમ પરિસ્થિતિઓ સમયે લડવાની શકિતનો અભાવ વગેરે કારણોસર તેમને કમાન્ડીંગ પોસ્ટ પર મૂકી શકાય નહી સુપ્રીમ કોર્ટના જસ્ટીસ ડી.વાય. ચંદ્રચુડ અને અજય રસ્તોગીની ખંડપીઠ સમક્ષ કેન્દ્ર સરકાર વતી વરિષ્ટ એડવોકેટ આર.બાલ સુબ્રમણ્યમ અને વકીલ નીલા ગોખલેએ જવાબ રજૂ કરીને દલીલો કરી હતી.
મહિલા અધિકારીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરતીએડવોકેટ મીનાક્ષી લેખી અને એશ્ર્વર્યા ભટ્ટીએ કેન્દ્રના જવાબ વિરુધ્ધ સુપ્રિમકોર્ટ જણાવ્યું હતું કે ઘણી સગી અધિકારીઓએ ઘણાએ પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં અપવાદરૂપ બહાદુરી દર્શાવી હતી. તેઓએ કોર્ટને માહિતી આપી હતી કે મિંટી અગ્રવાલ જ હતા, જેમણે ફ્લાઇટ કંટ્રોલર તરીકે વિંગ કમાન્ડર અભિનંદનને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું જ્યારે તેમણે પાકિસ્તાની એફ -૧૬ ની ગોળી મારી હતી, જેના માટે તેને યુધ્ધ સેવા ચંદ્રક એનાયત કરાયો હતો. અગાઉ મિતાલી મધુમિતાને કાબુલમાં ભારતીય દૂતાવાસે હુમલો કર્યો ત્યારે તેની બહાદુરી બદલ સેના મેડલ એનાયત કરાયો હતો.
પરંતુ કેન્દ્ર સરકારે જણાવ્યુર્ંં હતું કે સશસ્ત્ર દળોને સેવા કર્મચારીઓનો સંપૂર્ણ પરિવારથી દ્વારા અલગ રહેવાનું અને વારંવાર સ્થાનાંતરણની સંમિશ્રણ દ્વારા ફરજ બહિષ્કાર કરવા ઉપરાંત બલિદાન અને કટિબદ્ધતાની જરૂર પડે છે, બાળકોના શિક્ષણ અને જીવનસાથીની કારકિર્દીની સંભાવનાઓને અસર કરે છે. સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાની લાંબી ગેરહાજરી અને તેમના બાળકો અને પરિવારો પ્રત્યેની સ્થાનિક જવાબદારીને લીધે મહિલા અધિકારીઓ માટે સેવાના આ જોખમોને પહોંચી વળવું એ એક મોટો પડકાર છે, ખાસ કરીને જ્યારે પતિ-પત્ની બંને સેવા અધિકારી હોય.
એડવોકેટ બાલાસુબ્રમણ્યમે કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે, સેનામાં ૧૪ વર્ષ સુધી સેવા આપી ચૂકેલા મહિલા અધિકારીઓને કાયમી કમિશન આપવા માટે કેન્દ્ર સરકાર સંમત છે, તેમણે જણાવ્યું હતું કે ૧૪ વર્ષથી ઉપરની સેવા પીસી વિના ૨૦ વર્ષ સુધી સેવા આપવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે અને છેલ્લા ૨૦ વર્ષની સેવાને પેન્શનરી લાભ સાથે મુક્ત કરવામાં આવશે.
તેમણે કહ્યું હતું કે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને ઓપરેશનલ અસરકારકતા જેવી નીતિ ઘડતી વખતે કેન્દ્ર દ્વારા તમામ પાસાઓ પર વિચારણા કરવામાં આવી હતી, અને મહિલા અધિકારીઓને કમાન્ડ પોસ્ટ્સ પર મંજૂરી આપવી મુશ્કેલ હતી. તેમણે કહ્યું કે જો કોઈ મહિલા અધિકારીને પી.ઓ.ડબ્લ્યુ કરવામાં આવે તો તે સંગઠન અને સરકાર માટે આત્યંતિક શારીરિક, માનસિક અને માનસિક તાણની સ્થિતિ હશે, અને તેમને સીધી લડાઇથી દૂર રાખીને શ્રેષ્ઠ છે.
ભાવિ યુદ્ધો ટુકાં, તીવ્ર અને ઘાતક હોવાની સંભાવના છે, ઉપરાંત ટૂંકી સૂચના પર કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે. પરંપરાગત અને વિરોધી બળવા / આતંકવાદી કામગીરી વચ્ચેની સીમાઓ વર્તમાન યુધ્ધના વર્ણસંકર સ્વભાવમાં અસ્પષ્ટ થઈ ગઈ છે. બિન-રેખીય યુદ્ધભૂમિ એ પૂર્વના પાછલા વિસ્તારોને યુદ્ધના ભાગ જેટલું સંવેદનશીલ કર્યું છે. તેથી ભારતીય સૈન્યમાં મહિલા અધિકારીઓનો સમાવેશ, હજી સુધી પુરુષ કક્ષાએ ઉમેયુ હતુ કે બદલાયેલા યુદ્ધના વાતાવરણના પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોવાની જરૂર છે, તેમ બાલા સુબ્રમણ્યમે દલીલો કરતા લાગ્યું હતું. કે અધિકારીઓ અપેક્ષા રાખે છે કે તેઓ આગળથી તેમના માણસોની આગેવાની લેશે અને લડાઇ કાર્યો હાથ ધરવા માટે મુખ્ય શારીરિક સ્થિતિમાં હોવું જરૂરી છે. પુરુષો અને મહિલાઓ વચ્ચેના સ્વાભાવિક શારીરિક તફાવતો સમાન શારીરિક પ્રભાવને અવરોધે છે જેના પરિણામે નીચા શારીરિક ધોરણો આવે છે અને તેથી મહિલા અધિકારીઓની શારીરિક ક્ષમતા એકમોના આદેશ માટે એક પડકાર બની રહે છે. આ દલીતો બાદ સુપ્રીમ કોર્ટની ખંડપીઠે એવો સંકેત પણ આપ્યો હતો કે કમાન્ડ પોસ્ટ્સ રાખવા માટે મહિલા અધિકારીઓ સામે સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ યોગ્ય નથી અને સેનાએ તેમને સંગઠનાત્મક આવશ્યકતા અને યોગ્યતા અનુસાર મંજૂરી આપવી જોઈએ.
